TẠP CHÍ VĂN HÓA

Tiếng Pháp là ngôn ngữ được sử dụng nhiều thứ năm trên thế giới, sau các tiếng Hoa, Anh, Tây Ban Nha và Ả Rập, đồng thời là ngôn ngữ chính thức tại 32 Nhà nước, chính phủ và các tổ chức quốc tế. Gần 60%, trên tổng số 300 triệu người nói tiếng Pháp, sống tại châu Phi (1). Tuy nhiên, Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ (Organisation internationale de la Francophonie, OIF) ít được biết đến và nội bộ đang trải qua một cuộc khủng hoảng sâu sắc. Hình ảnh của khối bị lu mờ khi mở rộng cho cả những nước không nói tiếng Pháp. Ông Thierry de Montbrial, nhà sáng lập Viện Nghiên cứu Quốc tế Pháp (IFRI), đã không ngần ngại nêu thực trạng trên với vị khách mời là tân tổng thư ký Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ, bà Louise Mushikiwabo, tại hội thảo « Tương lai châu Âu trước sự cạnh tranh Trung-Mỹ » (10/04/2019). Thắt chặt tiêu chí kết nạp thành viên Xem xét lại, thậm chí là phải thắt chặt, tiêu chuẩn để kết nạp một thành viên mới vào Cộng đồng Pháp ngữ là một trong những ưu tiên của tân tổng thư ký Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ tế khi bà trả lời báo chí Canada ngày 12/06/2019 nhân chuyến công du Québec ba ngày (10-12/06). Trong vòng gần 50 năm tồn tại, những tiêu chí kết nạp vẫn được định nghĩa một cách mơ hồ, thiếu cụ thể. Ví dụ mới nhất là tại thượng đỉnh của khối Pháp ngữ ở Erevan (Armenia, ngày 11-12/10/2018), Ả Rập Xê Út xin gia nhập tổ chức. Điều ai cũng biết là vương quốc Hồi giáo này không mặn mà gì với ngôn ngữ của Molière và không tôn trọng nhân quyền trong khi đây lại là một mục tiêu hành động của Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ. Trong số 84 thành viên gồm Nhà nước và chính phủ, tiếng Pháp chỉ được sử dụng trong một bộ phận rất nhỏ dân chúng, như tại Armenia, Ai Cập hoặc Việt Nam. Bản thân bà Louise Mushikiwabo, khi chính thức nhậm chức tổng thư ký vào đầu năm 2019, đã ngạc nhiên rằng Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ rất ít được biết đến ở Paris, nơi đặt trụ sở của tổ chức. Tại hội thảo của IFRI, bà nhận xét : « Tôi đã hỏi tất cả các đại sứ các nước thuộc Cộng đồng Pháp ngữ ở đây (Paris), cũng như hỏi tổng thống nước Cộng Hòa Pháp Emmanuel Macron khi ông đến thăm trụ sở của Tổ chức vào tháng 03/2019, về bản ngã, về định nghĩa của tổ chức. Rất nhiều nước thuộc khối Pháp ngữ, trong đó châu Phi có 30 nước, chiếm hơn nửa châu Phi, khi tôi hỏi rằng họ có biết Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ ít nổi tiếng đến mức nào không, tôi nghĩ rằng họ hơi bị cảm thấy xúc phạm ». Làm tiếng Pháp tỏa sáng Tiền thân của Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ là Cơ quan hợp tác văn hóa và kỹ thuật được thành lập năm 1970 từ ý tưởng của bốn nhà lãnh đạo Cam Bốt (Norodim Sihanouk), Senegal (Léopold Sédar Senghor), Niger (Hamani Diori) và Tunisia (Habib Bourguiba) nhân Hội nghị Niamey (1969). Mục tiêu, theo tổng thống Senegal lúc bấy giờ là Léopold Sédar Senghor, « thành lập một cộng đồng ngôn ngữ Pháp (…) thể hiện nhu cầu của thời đại, nơi con người, bị đe dọa vì tiến bộ khoa học do chính họ làm nên, muốn xây dựng một chủ nghĩa nhân văn mới, vừa theo thước đo của chính họ và của vũ trụ ». Tuy nhiên, theo thời gian, Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ đã không tránh được việc bị chính trị hóa, thiên về chính trị, theo nhận xét của bà Louise Mushikiwabo. Còn tổng thống Pháp Emmanuel Macron đánh giá tổ chức « mang nặng tính thể chế » và kêu gọi lãnh đạo của 84 nước thành viên « sáng tạo lại » Cộng đồng Pháp ngữ để khối « không phải là một câu lạc bộ ước lệ, một không gian rệu rã, mà là một nơi chinh phục » những giá trị chung. Trả lại cho Tổ chức Pháp ngữ đúng chức năng « làm tiếng Pháp tỏa sáng » và quan trọng « người ta có thể làm được gì với tiếng Pháp » là một trong những mục tiêu hành động mà bà Louise Mushikiwabo đề ra cho nhiệm kỳ tổng thư ký của mình, song song với một số mục tiêu khác để « Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ được biết đến nhiều hơn và hiệu quả hơn » : « Ở thời điểm hiện tại, năm 2019, những thách thức đã khác hẳn. Trên cả tiếng Pháp, ngôn ngữ chung của cả khối, người ta đòi hỏi những điều cụ thể hơn. Chúng tôi, đặc biệt là tôi, rất quan tâm đến thế hệ trẻ vì Không gian Pháp ngữ rất trẻ, và vấn đề kỹ thuật số vì kỹ thuật số là sự hấp dẫn, là công cụ gặp gỡ của kiến thức, giáo dục, việc làm và đổi mới ». Trong quá khứ, Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ từng hướng theo Pháp, dựa vào mối quan hệ giữa Pháp và các thành viên còn lại của khối. Nhưng hiện giờ, khối Pháp ngữ trở nên đa dạng, những quyết định quan trọng có thể sẽ không xuất phát từ Paris, mà có thể từ Tunis, Beyrouth hay Dakar. Pháp cũng không còn là trung tâm văn hóa Pháp ngữ, nhưng tiếp tục là đối tác quan trọng trong những dự án của tân tổng thư ký Louise Mushikiwabo khi bà trả lời RFI tiếng Việt ngày 10/04 : « Tôi cho rằng việc cần làm trước hết là ở cấp song phương giữa Pháp và Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ. Pháp là nước chủ nhà của tổ chức, nên sẽ có nhiều hoạt động chúng tôi phải tiến hành chung với Pháp để khối không chỉ được biết đến mà còn được nhìn nhận như là một tổ chức có ích cho nước Pháp. Một điều quan trọng khác là lợi ích mà người Pháp nhìn nhận về tổ chức của chúng tôi. Điều này cũng sẽ ảnh hưởng đến tiếng tăm của tổ chức. Và để làm được việc này, hai bên cần có những kế hoạch song phương chính thức. Nhưng tôi cũng nghĩ rằng tất cả đại sứ các nước thuộc khối Pháp ngữ đang ở Pháp cũng cần có nhiệm vụ làm tỏa sáng Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ. Và ở điểm này, ngoài những khẩu hiệu, còn cần đến những hiệu quả và lợi ích của Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ ». Châu Phi : Tương lai của tiếng Pháp Phổ biến tiếng Pháp trong không gian kỹ thuật số, đạo tạo giáo viên, khuyến khích phụ nữ tự chủ kinh doanh và đặc biệt là giáo dục dành cho các em gái ở châu Phi là những ưu tiên trong thời gian tới của Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ. Châu Phi sẽ là tương lai của tiếng Pháp vì 60% người sử dụng tiếng Pháp, dù là ngôn ngữ hành chính hay thường ngày, nằm ở châu lục này. Bà Louise Mushikiwabo giải thích tiếp : « Châu Phi thuộc khối Pháp ngữ, cũng như những nước Pháp ngữ thực sự của tổ chức, đã đầu tư rất nhiều vào giảng dạy tiếng Pháp và lĩnh vực giáo dục. Đây là khoản đầu tư rất lớn, vừa về ngân sách vừa về mặt văn hóa. Vì thế, mối liên hệ giữa Pháp và các nước đầu tư nhiều vào chương trình đào tạo bằng tiếng Pháp này là rất quan trọng. Về phần mình, tôi nghĩ rằng không chỉ giữa Pháp và các sinh viên châu Phi mà thông qua Không gian Pháp ngữ, chúng ta phải tạo điều kiện cho việc giáo dục giới trẻ ». Để thực hiện được những ưu tiên trên, Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ phải có thêm ngân sách. Tuy nhiên, trong chuyến thăm Québec, bà Louise Mushikiwabo cho biết muốn thống kê chi tiết tài chính của tổ chức trước khi kêu gọi các nước thành viên góp thêm tài chính để có thể thực hiện dự án vực dậy Không gian Pháp ngữ. Pháp, một thành viên quan trọng của Tổ chức Quốc tế Pháp ngữ, đã cắt giảm nhiều khoản ngân sách dành cho Pháp ngữ, như số tiền 60 triệu euro dành cho chương trình « Ngoại giao văn hóa và ảnh hưởng » hoặc ngân sách dành cho các hội Alliances françaises bị giảm đến 11%... Tiếng chuông báo động này được nếu trong bức thư ngỏ của nhà văn gốc Maroc, Leïla Slimani, Giải Goncourt 2016, người được chỉ định làm đại diện cá nhân của tổng thống Pháp Macron về khối Pháp ngữ, sau khi Paris bỏ vị trí cấp bộ phụ trách về Cộng đồng Pháp ngữ. Trước đó, chính phủ Pháp tuyên bố giảm trợ cấp chi phí đào tạo đối với sinh viên nước ngoài không thuộc Liên Hiệp Châu Âu, đồng nghĩa với việc học phí tăng hơn gấp 10 lần : 2.770 euro/năm đối với sinh viên đại học, 3.770/năm đối với nghiên cứu sinh, mà theo chính phủ Pháp là để có thể tạo thêm nhiều học bổng cho sinh viên ưu tú. Nghịch lý ở chỗ sinh viên châu Phi chiếm đến 46% sinh viên nước ngoài ở Pháp và sẽ bị tác động nhiều hơn cả về quyết định tăng học phí trên, trong khi họ được cho là thành phần bảo đảm « tương lai của tiếng Pháp ». Trả lời thắc mắc của RFI tiếng Việt về điểm này, bà Louise Mushikiwabo nhận định : « Pháp, với tư cách là quốc gia đón nhiều sinh viên châu Phi nhiều nhất trong cộng đồng Pháp ngữ, tôi cho rằng, quyết định của Pháp chủ yếu liên quan đến riêng Pháp với tư cách là nước tự đưa ra quyết định rằng giáo dục không nên là lĩnh vực miễn phí, đó là theo ý tôi. Và chi phí được ấn định hiện nay, theo tôi, là ở mức trung bình, là một cử chỉ đặc biệt đối với sinh viên Pháp ngữ tại Pháp. Điều này chỉ giúp tăng cường sự liên đới và ý thức của Pháp với tư cách là một nước quan trọng của Khối Pháp ngữ. Nhưng, một lần nữa, tôi hoàn toàn không tin vào việc miễn phí giáo dục ». Tuy nhiên, « với việc tăng phí đại học, sinh viên châu Phi ít quan tâm đến nước Pháp hơn », theo một bài viết của Le Monde ngày 07/06/2019, với khả năng giảm từ 30-50% ngay trong mùa khai giảng 2019. Để có thêm thời gian điều tiết với quyết định của chính phủ, hơn một nửa số trường đại học Pháp đã hoãn tăng học phí đối với sinh viên nước ngoài không thuộc Liên Hiệp Châu Âu cho năm học 2019-2020. ---- (1) Báo cáo 2019 của Đài Quan sát Dân số và Thống kê của không gian Pháp ngữ (ODSEF), đại học Laval (Canada) và Đài Quan sát tiếng Pháp của Tổ chức Pháp ngữ Quốc tế (OIF)

Giống như Van Gogh (1853-1890), Paul Cézanne (1839-1906) không sống được nhờ nghề vẽ tranh. Nếu như Van Gogh được em trai Théodore thường xuyên gửi tiền, Paul Cézanne được người cha giầu có, chủ xưởng sản xuất mũ, sau làm chủ ngân hàng, chu cấp cho đến cuối đời. Lận đận đời tư, cô đơn tìm chỗ đứng trong hội họa Được mệnh danh sau này là « cha đẻ của mỹ thuật hiện đại », nhưng con đường sự nghiệp của Paul Cézanne gặp đầy trắc trở. Không được chính thức học vẽ do bị cha cấm, Cézanne theo học các lớp buổi tối miễn phí. Năm 1861, khi tròn 22 tuổi, lần đầu tiên ông được cha cho phép lên Paris. Cézanne đã lui tới xưởng vẽ mang tên Académie Suisse, trên đảo Cité, để quan sát, học hỏi kinh nghiệm với hy vọng thi đỗ trường Mỹ Thuật danh tiếng. Thất bại ! Ông trở về làm việc trong ngân hàng của cha được một năm, nhưng cuối cùng quyết định trở lại Paris theo đuổi hội họa. Nhờ lui tới xưởng vẽ Académie Suisse, Paul Cézanne biết Pissaro và Guillaumin. Sau đó, nhờ bạn học cũ Emile Zola, người trở thành nhà văn và nhà báo nổi tiếng của Pháp, Paul Cézanne làm quen với Bazille, Renoir, Monet, Sisley và Manet. Cézanne vẽ phong cảnh những vùng nông thôn nổi tiếng trong giới họa sĩ trường phái Ấn tượng nằm quanh Paris, từ Pontoise đến Auvers-sur-Oise hay La Roche-Guyon. Ở vùng Provence miền nam, Cézanne lấy cảm hứng từ khu mỏ Bibémus, đồi Lauves, khu Jas de Bouffan nơi cha mẹ ông có một cơ ngơi lớn, ngọn núi Sainte-Victoire hay vùng Estaque nhìn ra vịnh Marseille. Bà Fabienne Morucci, phụ trách khai thác các khu di tích liên quan đến Cézanne, kể lại với RFI Tiếng Việt rằng Cézanne vẽ người dân Aix mà ông gặp hàng ngày và Hortense, người mẫu mà họa sĩ gặp ở Paris và chính thức trở thành vợ ông sau gần 16 năm sống chung, khi ông không còn tình cảm : « Dù ông vẽ một vài bức chân dung vợ, nhưng người ta có cảm giác người phụ nữ trong tranh cứng nhắc, khuôn mặt rất ít cảm xúc. Cézanne cũng có một vài bức tự họa nhưng cũng không có nhiều biểu cảm trên khuôn mặt. Tác phẩm của ông thiên về mầu sắc, thiên nhiên, hình dạng hơn là những khuôn mặt. Về mối quan hệ với vợ ông, thật sự là rất phức tạp !Cézanne giấu kín cha về mối quan hệ với Hortense. Mãi sau này, vài năm trước khi cha qua đời, ông nói rằng ông có vợ và một cậu con trai. Nhưng thực ra, Cézanne sống rất ít với vợ con vì ông luôn đi đi về về giữa Paris và Aix. Ông rất yêu con trai nhưng mối quan hệ giữa Cézanne và vợ luôn phức tạp ». Khi Cézanne quyết định về sống hẳn ở Aix-en-Provence, hai mẹ con ở lại Paris vì Hortense không hợp với gia đình nhà chồng. Ngay cả khi ở Aix, Cézanne để vợ và con trai sống trong căn hộ ở trung tâm, còn ông vẫn sống với gia đình ở Jas de Bouffan. Vì vậy, khi Cézanne qua đời, vợ con ông không có ở bên. Họ chỉ xuống Aix-en-Provence lo hậu sự, rồi trở về Paris, không màng đến xưởng vẽ. Lý do chính khiến Cézanne quyết định về Aix ở ẩn, vui với thiên nhiên là vì tranh của ông liên tục bị từ chối ở các Phòng trưng bày hội họa và điêu khắc ở Paris (Salon Officiel). Và nếu được nhận, tranh của ông chưa đủ sức hút công chúng và giới phê bình. « Cũng vì quá thất vọng sau mỗi lần tham gia triển lãm ở Paris mà không được biết đến, nên 5 năm cuối đời, Cézanne quyết định ở lại hẳn Aix-en-Provence. Và đây là điều mang ý nghĩa quan trọng cho nơi ở cuối cùng của Cézanne. Cuối cùng ông được sống trọn vẹn ở Aix-en-Provence, nơi mà ông yêu thích, nơi ông có thể tự do làm việc với thiên nhiên. Cézanne chỉ di chuyển giữa ngôi nhà mà ông cho xây vào năm 1898 đến ngọn núi Saint-Victoire, cách Aix-en-Provence chừng 5 km. Với ông, đây thực sự là một chốn yên bình ». Thất bại ở Paris, nhưng nhờ Ambroise Vollard, cuối cùng một số tác phẩm của Cézanne đã được giới thiệu rộng rãi với công chúng. Năm 1895, nhà buôn tranh trẻ tổ chức triển lãm riêng đầu tiên cho họa sĩ vùng Provence gồm khoảng 150 tác phẩm. « Phải nói là nhờ vào những nhà sưu tầm tranh, như Ambroise Vollard, những người công nhận phong cách của Cézanne. Nhưng đúng là Cézanne cũng hủy rất nhiều tác phẩm vì quá thất vọng do tranh của ông không được công chúng quan tâm trong các cuộc triển lãm ở Paris. Nhờ những nhà sưu tập này mà những tác phẩm còn sót lại của Cézanne được giữ gìn ». Bạn cũ của Cézanne ngạc nhiên khám phá những tiến bộ trong nét vẽ của ông. Một số họa sĩ trẻ tìm thấy một điểm tựa, một hướng tham khảo trong phong cách của Cézanne. Danh tiếng của ông dần bay xa nhờ các triển lãm trong những năm 1898, 1899, 1904, 1905, 1906. Bà Fabienne Morucci nhận xét : « Về vai trò của Cézanne trong trường phái Ấn tượng, ông đóng vai trò quan trọng như Manet và Monet, là một trong những nhà sáng lập ra trường phái Ấn tượng. Nhưng ông cũng là một họa sĩ của trào lưu hiện đại, có nghĩa là ông đồng thời chuyển từ Ấn tượng sang trường phái Lập thể và tiếp nhận mọi yếu tố hiện đại trong hội họa. Và đó chính là điểm đặc biệt lớn của Cézanne. Ban đầu, ông kết hợp với các họa sĩ Ấn tượng, nhưng ông cũng tách khỏi họ rất nhanh và hướng đến phong cách riêng, chủ yếu theo Lập thể ». Xưởng vẽ riêng trên đồi Lauves, món quà đẹp nhất trong đời Ngôi nhà kiêm xưởng vẽ của Cézanne (Atelier de Cézanne) nằm trên sườn ngọn đồi Lauves, sát trung tâm thành phố Aix-en-Provence, được danh họa Pháp coi là món quà đẹp nhất trong đời. Nhưng xây được ngôi nhà, ông cũng phải nhờ vào tài sản thừa kế từ người cha. Tản bộ trong khu vườn bao quanh ngôi nhà, bà Fabienne Morucci giới thiệu : « Chúng ta đang ở điền trang, nơi ở cuối cùng của Paul Cézanne. Ông vẫn sống ở trung tâm thành phố Aix-en-Provence, trong một căn hộ, gần nhà thờ lớn. Tòa nhà đó vẫn tồn tại, nằm ở phố Boulegon, gần tòa thị chính. Trong khu vườn rộng 5.000 m2, đặc trưng của vùng Provence, đầy những cây thông, bụi nguyệt quế, một cây đoạn cổ thụ (tilleul). Khu vườn được để mọc tự nhiên, không tỉa tót theo nguyện vọng của Cézanne. Ông muốn có một khu vườn đơn giản, đúng chất vùng Provence, xanh mướt lá cây ». Ngôi nhà hai tầng, không lớn lắm, được xây khá đơn giản. Tầng trệt có một phòng ngủ và kho lưu tranh. Toàn bộ tầng 1 (tầng 2 Việt Nam) được dành làm xưởng vẽ với những khung cửa sổ lớn, lấy ánh sáng từ hướng nam, và được thiết kế thông minh nhờ hệ thống cửa gấp để tránh ánh nắng gay gắt trực tiếp. Cứ 30 phút, một nhóm khoảng 25 khách được hướng dẫn viên đưa lên tham quan xưởng vẽ thứ 26 và cũng là cuối cùng của Paul Cézanne : « Cézanne sử dụng xưởng vẽ gần như cho đến hơi thở cuối cùng vì ông từng nói muốn được chết với cây cọ trong tay. Vì thế, với Cézanne, không có chuyện gác bút nghỉ hưu. Tám ngày trước khi qua đời vì viêm phổi, ông vẫn miệt mài làm việc ở xưởng vẽ. Vào khoảng giữa tháng 11/1906, khi đang vẽ dở bức Căn nhà nhỏ của gia đình Jourdan(Le Cabanon de Jourdan), hiện được trưng bày ở bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Roma, thì trời chợt đổ mưa. Ông phải thu dọn hết đồ nghề, khoác lên vai chiếc ba lô chứa đầy những tuýp mầu, bảng mầu và cọ vẽ, thêm bộ giá vẽ, rồi chống gậy về nhà. Nhưng trên đường về, do sức khỏe yếu đi từ năm 1890 vì mắc bệnh tiểu đường, ông bị ngã xuống hố. Ông nằm bất động suốt vài tiếng đồng hồ dưới cơn mưa tầm tã, sau đó mới được những người thợ tẩy đẩy xe vải đi qua phát hiện nhờ ánh chớp. Người ông ướt đẫm, lạnh buốt tới xương. Ông được đưa về căn hộ ở số 23 phố Boulegon, giao cho người quản gia vì Aix lúc đó không phải là thành phố lớn và hầu hết mọi người đều biết đến Cézanne. Sáng hôm sau, nghĩ rằng đã khỏe hơn, ông đi bộ từ căn hộ lên xưởng vẽ làm việc, nhưng rồi cảm thấy trong người không ổn, ông quay về nhà nghỉ ngơi. Đáng tiếc là tám ngày sau, Cézanne qua đời vì viêm phổi ở tuổi 67 ». Trên chiếc tủ thấp dựng sát tường, đối diện cửa vào xưởng vẽ, vẫn còn ba đồ vật được Cézanne sử dụng thường xuyên trong nhiều tác phẩm tĩnh vật : một hũ đựng quả ô liu, một hũ ngâm gừng và một chai rượu rhum Zamaica. Trong góc là những bộ áo vẽ, những chiếc mũ bê rê được treo trên móc, chiếc rương đựng dụng cụ vẽ vẫn nằm trên sàn nhà, góc bên kia là chiếc giá vẽ và chiếc thang cao tới trần mà chủ trang trại trước để lại… nhiều đồ đạc, dụng cụ của Cézanne vẫn còn nguyên. Bị bỏ hoang, rồi trải qua nhiều đời chủ, Xưởng vẽ Cézanne hiện do Phòng Du lịch Aix-en-Provence sở hữu và quản lý. Từ tháng 01/2019, Xưởng vẽ của Cézanne liên tục được trùng tu để có thể tiếp đón lượng khách tham quan hàng năm lên đến 80.000 người. Cũng vì cấu trúc ngôi nhà không cho phép chịu cùng một lúc trọng lượng của hơn 25 người, nên khách tham quan cần đặt hẹn trước với Xưởng vẽ.

« Thời tiền sử : một ẩn ngữ hiện đại » là cuộc triển lãm về các tác phẩm nghệ thuật thời hiện đại lấy cảm hứng từ thời tiền sử, được tổ chức tại Trung Tâm Văn Hóa Pompidou, Paris từ ngày 08/05 đến ngày 16/09/2019. Nghệ thuật và lịch sử đan xen, gắn kết vào nhau ! Đến triển lãm, người xem không chỉ được phiêu du trong không gian nghệ thuật hiện đại từ thế kỷ 19 đến nay, mà còn được đắm chìm trong cuộc hành trình « lội ngược thời gian » trở về thời tiền sử, từ khi con người chưa xuất hiện trên Trái đất, cho đến khi chữ viết xuất hiện … Bước chân vào triển lãm, người xem sẽ phải bất ngờ khựng lại một chút trong căn phòng tối đen, chỉ với một chiếc hộp được chiếu sáng, trong đó bày … một chiếc sọ người Cro-Magnon. Nổi bật trên nền tường đen là dòng chữ viết về sự bất tận của thời gian, sức nặng của quá khứ. Gần đó là bức tranh của Paul Klee vẽ chiếc đồng hồ quả lắc, được đặt tên rất đơn giản : « Thời gian ». Hành trình ngược về thời tiền sử bắt đầu. Triển lãm được chia thành 8 không gian theo chủ đề : bề dày thời gian, Trái đất trước khi có con người, Con người và động vật, cử chỉ và công cụ, hang động, thời đồ đá mới, … Trả lời phỏng vấn của RFI Việt ngữ, giáo sư nghệ thuật Rémy Labrusse, một trong ba chuyên gia phụ trách công tác tổ chức và giám sát triển lãm « Thời tiền sử : một ẩn ngữ hiện đại », giải thích : « Các tác phẩm, cũng giống như trong mọi cuộc triển lãm lớn ở Trung tâm Pompidou, tới từ nhiều nguồn khác nhau, ở Pháp cũng như từ nước ngoài, và được chia thành ba nhóm. Nhóm chính gồm những tác phẩm nghệ thuật hiện đại và đương đại có giá trị, từ thế kỷ 19 cho tới nay, đầu thế kỷ XXI. Nhóm thứ hai có các tài liệu, sách, ảnh, bản khắc kể lại lịch sử, cách chúng ta giới thiệu về thời tiền sử ; bao gồm các tài liệu khoa học về khảo cổ và lịch sử. Nhóm cuối cùng, có số lượng ít nhất, nhưng lại là những tác phẩm quan trọng nhất, gây ấn tượng mạnh nhất, là các hiện vật đúng là từ thời thời tiền sử. Hoặc đó là những hóa thạch, bởi vì chúng tôi cũng có ý định lồng các yếu tố về lịch sử tự nhiên vào các ý tưởng về thời tiền sử, hoặc đó là các tác phẩm nghệ thuật do con người ở thời đồ đá cũ, hoặc sau này là ở thời đồ đá mới, tạo ra ». « Đêm đen », « Cấu trúc thời gian », « Dòng chảy vạn vật », « Đại ngàn », « Kỷ niệm về một thế giới đã mất », « Gốc gác của những miền đất », « Sự im lặng vĩnh cửu của những không gian vô hạn làm tôi khiếp sợ » …, chỉ qua tên gọi của các tác phẩm, công chúng dường như cũng có thể cảm nhận mình đang được các nghệ sĩ thời hiện đại dẫn dắt đi khám phá thế giới thời sơ khai. Pablo Picasso và Paul Cézanne là hai trong số các họa sĩ nổi tiếng có tác phẩm được trưng bày. Khoảng 400 hiện vật đa dạng, từ tranh vẽ chì, tranh sơn dầu, phim tài liệu, mẫu hóa thạch, những bản khắc, tượng, sách cổ, tác phẩm tạo hình … từ nhiều chất liệu khác nhau như đá vôi, đá cẩm thạch, gỗ, giấy, bìa, thạch cao, cát, chì, đồng … cho thấy các nhà tổ chức đã rất kỳ công chọn lọc tác phẩm, cho ra đời một cuộc triển lãm rất phong phú. Nhà giám sát triển lãm Rémy Labrusse khẳng định : « Đúng là chúng tôi muốn đây là một cuộc triển lãm phong phú, đa dạng. Đây là một cuộc triển lãm vừa mang tính thẩm mỹ, vừa mang tính lịch sử. Triển lãm đã diễn ra đúng theo quan điểm này, theo đúng truyền thống của trung tâm Pompidou là cung cấp cho người xem một câu chuyện văn hóa thực sự, một cách phản chiếu bản sắc riêng của chúng ta ở thế kỷ XX, XXI. Một điều khác khiến triển lãm này đa dạng, là nó gắn kết hai thời kỳ rất khác nhau : thời tiền sử trải từ khi con người chưa xuất hiện trên Trái đất cho đến khi xuất hiện chữ viết, rồi tiếp đến là thời hiện đại, ngắn hơn thời tiền sử rất nhiều nhưng lại tạo thành chủ đề thực sự của cuộc triển lãm, kéo dài từ thế kỷ 19 cho đến nay. Hành trình tham quan triển lãm xuôi dọc theo hai thời kỳ đó và nhằm kết nối hai thời kỳ với nhau. Triển lãm bắt đầu với thời Trái đất chưa có loài người, với các họa sĩ cuối thế kỷ 19, nhất là Paul Cézanne. Và sau đó là đến các thời gần đây hơn, như thời đồ đá cũ, đồ đá mới … với các tác phẩm nghệ thuật gần thời chúng ta sống hơn, thậm chí là những tác phẩm nghệ thuật đương đại, nghệ thuật thời hiện tại do các nghệ sĩ đương thời sáng tác ». Nhưng ý tưởng tổ chức triển lãm về nghệ thuật hiện đại và thời tiền sử xuất phát từ đâu ? Nhà giám sát triển lãm Rémy Labrusse giải thích : « Triển lãm này ra đời từ một ý tưởng rất đơn giản : khái niệm thời tiền sử phát triển đồng thời với cái mà người ta gọi là nghệ thuật hiện đại, từ nửa sau thế kỷ XVIII. Bản thân từ « thời tiền sử » cũng thực sự được đưa vào các ngôn ngữ của châu Âu vào khoảng năm 1860. Đó cũng chính là thời điểm trong nghệ thuật có những thay đổi sâu sắc và nhiều cách thức mới để miêu tả thế giới đã ra đời. Chúng tôi muốn xem hai hiện tượng quan trọng đặc trưng cho nền văn hóa hiện đại đã tác động, tương tác với nhau như thế nào ». Một triển lãm quy mô và đa dạng như vậy chắc hẳn phải được chuẩn bị kỹ lưỡng trong một thời gian dài ? Giáo sư nghệ thuật Rémy Labrusse của trường Đại học Paris 10 - Paris Nanterre giải thích : « Triển lãm này được một tập thể chuẩn bị. Nhóm tổ chức gồm 3 người, Cécile Debray, Maria Stavrinaki và tôi. Chúng tôi đã phối hợp với nhau rất chặt chẽ, trước tiên là để xác định dự án mà nền tảng là một câu chuyện. Chúng tôi kể về quá trình phát triển của khái niệm về thời tiền sử và cách người nghệ sĩ thể hiện vai trò của mình, như một người diễn viên đang diễn xuất trên sân khấu. Có thể nói, người nghệ sĩ đóng vai rất trong trọng trong câu chuyện này. Chúng tôi muốn cho thấy họ không chỉ đơn giản là chịu ảnh hưởng của thời tiền sử, mà họ góp phần tạo nên cách mà chúng ta giới thiệu về thời tiền sử, trong đó có cách thức mà chúng ta hướng tới phương trời đó, cho nó một hình hài, một gương mặt. Để làm được điều đó, đầu tiên chúng tôi phải suy nghĩ rất nhiều. Việc này chiếm rất nhiều thời gian. Chúng tôi bắt đầu công việc cách nay 5 năm. Còn việc chuẩn bị cụ thể ở Trung tâm Pompidou thì là trong 3 năm. Như vậy, tôi có thể nói là việc lên ý tưởng được thực hiện trong 5 năm, còn công tác chuẩn bị là 3 năm. » Năm năm chuẩn bị kỳ công của ban tổ chức đã được đền đáp xứng đáng.Ngay từ những ngày đầu, triển lãm đã thu hút rất đông khách, không chỉ người Pháp mà còn có rất nhiều du khách ngoại quốc, cũng dành thời gian đến cảm nhận về thời sơ khai, nhưng qua góc nhìn của nghệ thuật hiện đại, khám phá thời kỳ cách nay hàng triệu, hàng trăm ngàn năm được tái hiện sống động, mới lạ trong các tác phẩm từ thế kỷ XIX. Họ bị chinh phục bởi những hiện vật quý giá, những mẫu hóa thạch có niên đại hàng chục ngàn năm, những cuốn sách xuất bản từ những năm 1700-1800, viết về thời kỳ cổ xưa, những tác phẩm ấn tượng được lấy cảm hứng từ thời tiền sử …

Cầu Long Biên, tên cũ là cầu Doumer, là một trong những công trình mang nhiều dấu ấn lịch sử của thành phố Hà Nội. Trước nguy cơ cầu Long Biên bị sập do bị xuống cấp nghiêm trọng, đã có lúc chính quyền Việt Nam dự tính phá bỏ cây cầu này, để xây một cầu mới. Nhưng nhờ nỗ lực vận động kiên trì trong suốt nhiều năm qua của những người như kiến trúc sư Nguyễn Nga tại Pháp, cầu Long Biên sẽ không bị khai tử, mà sẽ được cải tạo thành một viện bảo tàng ký ức thế kỷ 20. Dự án của kiến trúc sư Nguyễn Nga vào cuối năm ngoái đã được thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc chấp thuận cho thực hiện. Hiện đang ở Việt Nam để thúc đẩy dự án này, kiến trúc sư Nguyễn Nga trả lời phỏng vấn RFI : RFI : Kính chào kiến trúc sư Nguyễn Nga. Từ khi nào mà bà nẩy ra ý định biến cây cầu Long Biên thành một viện bảo tàng ký ức thế kỷ 20 ? KTS Nguyễn Nga: Tôi là người sống tại Paris, mà nhà tôi lại ngay cạnh tháp Eiffel, thành ra khi lần đầu tiên tôi về Hà Nội vào 1989, đi lên trên cây cầy Long Biên, tôi mới ý thức được là ở Việt Nam có một cây cầu huyền thoại, chở trên mình cả một thế kỷ về ký ức của Hà Nội một thời đạn bom và một thời hòa bình. Tôi cứ nghĩ là một ngày nào đó sẽ biến cây cầu này thành một đại lộ như Champs-Elysée, đại lộ vì hòa bình. Nhưng phải chờ đến năm 2007, lúc đó phía Pháp, tức là Poste d’expansion économique, có nói với tôi : "Bà đã lo rất nhiều dự án sử dụng ODA ( viện trợ phát triển chính thức ) của Pháp, nhưng ở đây có một dự án 60 triệu euro, do chính phủ Pháp hai đời tổng thống François Mitterand và Jacques Chirac cấp. Nhất là tổng thống Chirac, sau khi sang thăm Việt Nam, ông ấy có rất nhiều cảm xúc với cầu Long Biên, nghĩ rằng một cây cầu đã hơn 100 năm mà người Việt Nam còn giữ gìn nó, để nó còn sống đến ngày hôm nay, thì mình phải làm cho nó có một tương lai huy hoàng hơn." Chính phủ Pháp đã cho 1 triệu euro để nghiên cứu cây cầu ấy. Sau một năm nghiên cứu, họ nói là muốn sửa cây cầu này thì phải có 60 triệu euro. Phía Pháp chờ Việt Nam có một phương án phù hợp và họ sẵn sàng tài trợ 60 triệu euro. Nhưng 5 năm sau, Việt Nam vẫn chưa có một phương án nào phù hợp và tới năm 2007, đại sứ quán Pháp nói với tôi rằng, nếu năm nay, phía Việt Nam không trả lời chính thức về số tiền Pháp đề nghị, thì chúng tôi sẽ cất số tiền này ở chỗ khác. Tôi mới đi tìm hiểu thì mới biết lúc đó có một quyết định là cây cầu này sẽ bị tháo dỡ, thay vào đó là một cây cầu mới. Tôi thực sự hoảng hốt, vì một cây cầu không những có một vẻ đẹp lịch sử của thời kiến trúc sắt thép đỉnh cao nhất, mà còn là cây cầu lớn nhất Đông Nam Á thời bấy giờ, thế mà mình lại tháo dỡ nó. Thành ra tôi mới đề ra ngay một ý kiến, đó là kêu gọi cả thế giới và toàn dân ý thức về ký ức đó. Thành ra tôi mới tổ chức festival trên cây cầu Long Biên trong gần ba ngày, từ tối thứ Sáu đến tối Chủ nhật, với 20 loại hình nghệ thuật khác nhau. Tôi mời 69 quốc gia mang cờ của họ đến để cắm vào chữ hòa bình bằng tất cả mọi thứ tiếng. Lúc đó các quốc gia rất là hân hoan đáp ứng và tôi luôn luôn mở màn với một cuộc đi bộ vì hòa bình. Tất cả các thành phần của dân tộc cũng như của các quốc gia đi bộ từ đầu này qua đầu kia. Tôi đã là được hai lần với sự ủng hộ của thành phố Hà Nội vào năm 2009 và 2010. RFI : Từ những kinh nghiệm, hiểu biết của một kiến trúc sư sống tại Paris, bà đã thiết kế như thế nào dự án biến cầu Long Biên thành viện bảo tàng ký ức thế kỷ 20 ? KTS Nguyễn Nga : Về đoạn cầu cạn đi vào phố, tôi nhớ ở Paris cũng có một đoạn cầu cạn y như thế, gọi là Viaduc des Arts, dưới đó cũng có những vòm như vòm cầu Long Biên. Cầu có 131 vòm thì tôi muốn biến 131 vòm đó thành phố nghề nghệ thuật của Việt Nam và thế giới. 100 vòm là dành cho 100 làng nghề Việt Nam và 30 vòm là 30 làng nghề của các nước. Trên đó sẽ xây một vườn treo. Sau đó, bên kia Gia Lâm thì chúng tôi muốn làm một tháp sen như là biểu tượng quốc hoa của Việt Nam và trong đó là một viện bảo tàng nghệ thuật đương đại. Tôi muốn biến château d’eau, tức tháp nước Hàng Đậu, thành một viện bảo tàng cổ vật. Bãi giữa sông Hồng sẽ trở thành một écrin, tức là một công viên nghệ thuật, trên đó có bảo tàng nông nghiệp Việt Nam. Tức là các thứ đã sẵn có ở đấy, không cần phải xây mới, chỉ cần tôn tạo, nâng cấp lên. Từ năm 2018, tôi đã tổ chức hai cuộc hội thảo, đã được người dân ủng hộ rất nhiệt tình, mạnh nhất là giới truyền thông, rồi các chuyên gia đầu ngành, các nhà sử học cũng đều ủng hộ dự án này. Nhưng đó là một dự án lớn, liên quan vừa đến Hà Nội, vừa đến bộ Giao Thông, Văn Hóa, đến các nhóm lợi ích khác nhau, thành ra ( vận động cho dự án này ) rất là vất vả. RFI : Cụ thể, cầu Long Biên sẽ được cải tạo ra sao để trở thành một viện bảo tàng thật sự, một nơi triển lãm văn hóa, chứ không còn là cây cầu phục vụ cho giao thông? KTS Nguyễn Nga : Hiện nay, một nửa cầu, tức là trên 9 nhịp còn nguyên thì chúng tôi sẽ giữ 9 nhịp đó. Trên đó chúng tôi sẽ triển lãm những đầu tàu hơi nước trên một nền kính trong veo, để người ta có thể nhìn thấy đường ray cũ và sông Hồng. Trên những đầu tàu đó chúng tôi sẽ làm thành những viện bảo tàng ký ức của đường sắt, những quán cà phê musée, những restaurant musée. Long Biên sẽ trở thành cây cầu văn hóa, chứ không phải cầu giao thông nữa, vì Nhà nước Việt Nam đã quyết định sẽ đưa đường xe hỏa sang một cây cầu khác, cách đó khoảng 75 mét về phía thượng nguồn. Cây cầu văn hóa đó sẽ biến thành cây cầu đi bộ, với hai làn đường đi bộ hai bên. Về khung cầu thì chúng tôi dùng lại khung cũ và bảo tồn nó bằng phương pháp đinh tán rivet, còn nữa cầu bên kia đã bị đánh bom sập, thì chúng tôi tái dựng lại bằng phương pháp đúc mới. Trên đoạn nửa cầu đó, bên phía Gia Lâm, chúng tôi sẽ cho ốp kính trong vào, để làm cây cầu hai tầng, tạo ra được một không gian để làm những gallery, và làm một bảo tàng ký ức có lẽ là dài nhất thế giới, sử dụng toàn năng lượng xanh : năng lượng mặt trời, và năng lượng của dòng sông. Cầu đủ cao để chúng tôi làm hai tầng. Tầng dưới là tất cả các gallery và tầng trên là bảo tàng theo đúng chiều dài của khung cầu. Hai bên là làn đường đi bộ có thể được nới rộng ra một chút. Đoạn ở giữa, tức là đoạn qua sông, thì chúng tôi sẽ nâng lên 3 mét cho bằng với chiều cao của những cầu khác, vì cầu Long Biên hiện là cây cầu thấp nhất và cản trở lưu thông của tàu bè trên sông Hồng.

Triển lãm « Đỏ, nghệ thuật và điều không tưởng tại đất nước Xô Viết » mở cửa đón chào công chúng tại Đại Điện Grand Palais, Paris từ ngày 20/03/2019 đến ngày 01/07/2019. Hơn 400 tác phẩm hội họa, điêu khắc, nhiếp ảnh, họa hình … đã tái hiện bối cảnh xã hội - chính trị đặc biệt từ Cách Mạng Tháng Mười Nga 1917 đến khi Staline qua đời, vào năm 1953. Các tác phẩm, đa phần lần đầu tiên được trưng bày tại Pháp, giới thiệu với công chúng cuộc song hành 35 năm giữa nghệ thuật và quyền lực Cộng Sản thời Xô Viết. Triển lãm được Hiệp hội bảo tàng quốc gia - Grand Palais và Bảo tàng quốc gia về nghệ thuật hiện đại - thuộc Trung tâm văn hóa nghệ thuật Pompipou phối hợp tổ chức. Các tác phẩm trưng bày được nhiều bảo tàng Nga cho mượn, một số tác phẩm thuộc sở hữu của Trung tâm văn hóa nghệ thuật Pompipou. Nhưng tại sao các nhà tổ chức lại chọn hai mốc thời gian 1917 và 1953 ? Giai đoạn lịch sử 1917-1953 Trong bài viết giới thiệu triển lãm trên trang web của Đại điện Grand-Palais, ông Nicolas Niucci-Goutnikov, quản đốc bảo tàng quốc gia Pháp về nghệ thuật hiện đại - người quản lý công tác tổ chức triển lãm « Đỏ », giải thích là Cách Mạng Tháng Mười Nga 1917 đã mang lại niềm hy vọng về một xã hội mới, nhưng thực tế dưới bộ máy quyền lực mới đã nhanh chóng cho thấy điều trái ngược. Còn năm 1953, cái chết của Staline khép lại 20 năm chế độ độc tài. Triển lãm được trưng bày trong hai tầng, tương ứng với hai giai đoạn, giai đoạn thứ nhất là từ Cách Mạng Tháng Mười Nga 1917 đến hết thập niên 20. Giai đoạn thứ hai là từ năm 1930 đến khi Staline qua đời. Đọc bảng giới thiệu trong các phòng trưng bày, người xem hiểu được rằng nghệ thuật, trong những năm đầu sau Cách mạng, mang tính đa dạng, bởi vì chính quyền Bolchevik cho phép nhiều trường phái nghệ thuật đồng hành và không áp đặt giáo điều những nguyên tắc thẩm mỹ chính thức, cho dù chính quyền cũng kêu gọi hợp nhất nghệ thuật với cuộc sống, sử dụng đường phố làm « bút vẽ » và các quảng trường làm « bảng màu », chủ trương nghệ thuật phải lan tỏa trong cuộc sống, tại các đô thị và vùng nông thôn, trên tường các công trình và cả trên tàu lửa …. Vẫn có nhiều họa sĩ vẽ tranh tĩnh vật, chân dung, phong cảnh. Giới nghệ sĩ không bị ép sáng tác để tuyên truyền, nhưng một số nghệ sĩ làm nghệ thuật để cổ động, tuyên truyền vì niềm tin hoặc cơ hội tiến thân. Nhưng rồi, chính quyền Bolchevik thấy rằng nghệ thuật vẫn mang tính hình thức quá cao, xa rời thị hiếu của số đông, họ ủng hộ các hình thức nghệ thuật mang tính hiện thực cao hơn, có khả năng vươn tới đại chúng. Đến thập niên 30-40, Nhà nước can thiệp ngày càng mạnh mẽ vào các sáng tác nghệ thuật. Nói cách khác, nghệ thuật thành cỗ máy tuyên truyền cho chính quyền Cộng Sản. Nhất là dưới thời Staline, nghệ thuật có nhiệm vụ mô tả lý tưởng hóa cuộc sống trong mơ dưới chế độ Xã hội chủ nghĩa. Cảm nhận của khách tham quan Những nét đặc thù chính trị, xã hội giai đoạn 1917-1953 đều được tái hiện dần trong các phòng trưng bày tại triển lãm « Đỏ », trong đó có rất nhiều tác phẩm hội họa xoay quanh các công trình kiến trúc mới hoành tráng, thể hiện sự đổi thay mới mẻ, hiện đại trong xã hội, giới công nhân, công nhân làm việc tại các nông trường, những người lính, các vận động viên cho thấy nét tươi mới, khỏe mạnh, rắn rỏi, căng tràn sức sống và tràn đầy lạc quan. Đương nhiên là những gương mặt lãnh đạo của chính quyền Xô Viết, nhất là Staline đặc biệt được đề cao. Sắc màu chủ đạo trong nhiều tác phẩm đương nhiên là màu đỏ, phản ánh đúng tên gọi của triển lãm. Ánh sáng trắng dịu nhẹ hắt xuống từ trần nhà càng làm nổi bật sắc đỏ trên các tác phẩm trưng bày. Trong tiếng nhạc du dương, du khách chăm chú đọc bài giới thiệu chi tiết bối cảnh lịch sử, xã hội và phong cách nghệ thuật trong thời kỳ đó, chiêm ngưỡng các tác phẩm hội họa, điêu khắc, họa hình, xem lại những đoạn phim cổ động … Điều gì thu hút công chúng tại Pháp tới tham quan triển lãm về nghệ thuật tuyên truyền của Liên Xô giai đoạn 1917-1953 và họ cảm nhận được những điều gì khi xem triển lãm?Ông Gérald, một người thích tìm hiểu về lịch sử giải thích : « Điều dẫn tôi đến đây là sự hiếu kỳ về nghệ thuật và lịch sử. Tôi hiểu biết về Liên Xô cũng như những người quanh tôi thôi. Tôi có thể nói là tôi biết một chút và tôi cũng đọc nhiều tạp chí về lịch sử. Vì thế tôi cũng hiểu biết phần nào, nhưng không phải là tôi biết được tất cả mọi điều, vì tôi không phải là một sử gia. Giai đoạn mở cửa về nghệ thuật này diễn ra sau Cách mạng tháng Mười Nga và có liên quan tới lịch sử ở chỗ có nhiều nghệ sĩ hoạt động hồi đầu cuộc Cách Mạng dần dần đã bị loại trừ. Sự chệch hướng về phía cái gọi là Chủ nghĩa hình thức khiến người ta phải cảm thấy sửng sốt, ngỡ ngàng. Không cụ thể, không rõ ràng nhưng Chủ nghĩa hình thức lại làm cho những sáng tạo của con người trở nên nghèo nàn. Tôi chưa xem hết triển lãm, như tôi nói rồi đấy, nhưng chẳng hạn với nghệ sĩ Rodtchenko, đặc biệt là với khả sáng tạo tràn đầy năng lượng, như có một phép lạ đã thoát khỏi các đòn thanh trừng của Staline, trong khi rất nhiều nghệ sĩ khác mà tên tuổi được giới thiệu trong triển lãm đã nhanh chóng biến mất vào cuối những năm 1930. Thật là bất thường. » Cũng giống như ông Gérard, anh Alexandre Le Doyen, dù còn trẻ nhưng cũng rất ham tìm hiểu về lịch sử. Alexandre Le Doyen đến xem triển lãm cùng mẹ là Laurence Martin và cậu bạn Daniel de Paula. Alexandre Le Doyenhào hứng chia sẻ : « Cá nhân mà nói, thì tôi và Daniel, chúng tôi quan tâm đến lịch sử, đặc biệt là lịch sử của thế kỷ XX, trong đó có Liên Xô - một phần rất quan trọng về lịch sử quan hệ quốc tế cũng như là chính trị. Chúng tôi quan tâm đến cách người ta truyền bá một hệ tư tưởng, một điều không tưởng, một chế độ Cộng Sản không tưởng và cách truyên truyền. Ở đây, có sự tương hợp giữa nghệ thuật của đại chúng với học thuyết cộng sản. Vì thế, chúng tôi đến để đây khám phá, chúng tôi khám phá những điều mà bản thân chúng tôi chưa được biết. Khi xem triển lãm, thì không hẳn là chúng tôi hiểu hơn về Liên Xô mà là chúng tôi hiểu hơn về mối liên hệ của Xô Viết với nghệ thuật, đó là điều đặc biệt thú vị trong một chế độ độc tài. Chúng tôi thấy dẫu sao thì cũng có tính đa dạng trong nghệ thuật, có nhiều trường phái dưới thời Lenin. Sau đó thì chế độ độc tài hơn. Qua triển lãm, chúng tôi thấy được có nhiều biến động về chính trị. Nghệ thuật và chính trị trong một chế độ độc tài thì được gắn với nhau nhiều hơn là trong một chế độ dân chủ và sự gắn kết đó cũng quan trọng hơn là so với ở nền dân chủ ». Anh Danel de Paula, bạn của Alexandre Le Doyen, cho biết thêm : « Vâng, đúng như vậy, tôi nghĩ rằng khi chúng tôi biết khá nhiều về lịch sử và lịch sử về Liên Xô, về chế độ Cộng Sản, thì thật thú vị là được mở mang kiến thức về giai đoạn này ở khía cạnh nghệ thuật. Thật thú vị khi được thấy sự tiến triển của nghệ thuật. Vì thế tôi rất hài lòng về cuộc triển lãm này. » RFI Việt ngữ cũng có may mắn được trao đổi với một khách thăm quan từng có thời gian dài sống tại Nga và có những hiểu hiểu về văn hóa, lịch sử về đất nước này. Đó là bà Marie Vacherand. Bà đặc biệt quan tâm đến nghệ thuật dưới thời Staline : « Tôi đã sống nhiều năm ở Nga. Vì thế tôi biết khá nhiều về nghệ thuật của Nga, có thể nói như vậy, và nhất là về nghệ thuật Nga hồi đầu thế kỷ XX, rồi sau đó là giai đoạn đầu Cách Mạng. Đúng là tôi biết ít hơn về giai đoạn thứ hai, tức là giai đoạn từ khi Staline lên nắm quyền. Ban đầu, tôi đã nghĩ rằng ở giai đoạn này, nghệ thuật không có được nhiều tính sáng tạo cho lắm. Vì thế, khi tôi đến đây, điều thu hút tôi nhiều nhất chính là nghệ thuật trong thời kỳ của Staline. Có rất nhiều thông tin hay và những bức tranh thú vị tại triển lãm. Quả thực, có một điều khá thú vị là chúng ta thấy là giai đoạn này mang tính cách mạng khá cao về khía cạnh nghệ thuật. Nó đã có những ảnh hưởng rất lớn đến những điều được thực hiện sau này ở nhiều nơi khác. Chẳng hạn về tranh vẽ, hay nghệ thuật thiết kế. Ngay từ phần đầu triển lãm đã có những hiện vật khá thú vị, chẳng hạn về đồ đạc bầy trong nhà, trang phục, quần áo. Điều thú vị ở đây là cách mà cuộc cách mạng nghệ thuật này tạo ra những ảnh hưởng tại những châu lục khác, trong đó có châu Âu và cả các lục địa khác nữa. » Nói về những cảm nhận khi xem triển lãm Đỏ, « phong phú » là từ nhiều người xem nhắc tới khi trả lời phỏng vấn của RFI Việt ngữ, ngay cả đối với những người vẫn chưa đi đến phòng trưng bày cuối của triển lãm. Ông Gérard chia sẻ : « Tôi thấy là triển lãm này rất phong phú, có rất nhiều tác phẩm, rất nhiều nghệ sĩ được giới thiệu. Người ta nêu bật những trải nghiệm, những điều đã diễn ra. Rất phong phú ! Chúng ta có thể nói rằng ban tổ chức đã khai thác sâu những điều mà mọi người ở nơi khác biết đến nhưng ở đây thì chúng tôi chưa từng biết. Tôi thì chưa xem hết triển lãm. Tôi mới chỉ xem đang xem được 1/3, nhưng tôi thấy triển lãm đặc biệt thú vị. Đây là một triển lãm rất phong phú, mọi thứ được giới thiệu rất rõ ràng. Mọi lời giới thiệu được minh họa qua tranh vẽ, kiến trúc, kịch … » Bà Marie Vacherand cũng khẳng định là sự phong phú của các tác phẩm tại triển lãm giúp bà hiểu thêm về nghệ thuật ở giai đoạn này : « Có chứ, rõ ràng là như vậy, nhưng mà tôi cũng biết về nước Nga từ trước. Tôi nói được tiếng Nga, tôi đã từng sống tại Nga. Tôi có nhiều mối liên hệ với nước Nga. Tôi đã học về nước Nga. Có những nghệ sĩ mà tôi đã biết, nhưng cũng có những cái tên mà tôi chưa từng biết. Rất phong phú. Đây là một cuộc triển lãm rất phong phú ». Mỗi người đến triển lãm với một mối quan tâm riêng và ra về với những cảm nhận riêng về nghệ thuật dưới chính quyền Xô Viết. Xin khép lại tạp chí bằng lời chia sẻ của một khách tham quan tên là Laurence Martin : « Tôi thì lại quan tâm đặc biệt đến nghệ thuật và kiến trúc. Tất cả những băng vidéo chúng tôi xem cũng rất thú vị, mặc dù có nhiều đoạn băng hình chỉ là đen trắng nhưng cũng có một số băng vidéo màu. Tôi thấy như thế rất hay. Vì thế, quý vị hãy đến xem triển lãm thật đông vào nhé ! »