TẠP CHÍ KINH TẾ

Bắc Triều Tiên, Iran, Syria, Venezuela, Nga… Đó là một vài nước nằm trong danh sách các quốc gia bị Liên Hiệp Quốc, Liên Hiệp Châu Âu, Hoa Kỳ và một số nước phương Tây khác trừng phạt. Tuy kinh tế bị tác động nặng nề, gặp nhiều khó khăn, nhưng các nước bị trừng phạt này dường như vẫn « trơ lỳ », không có những thay đổi chính trị, ngoại giao đáng kể. Vậy các trừng phạt kinh tế để làm gì và có hiệu quả hay không ? Khái niệm trừng phạt bao gồm nhiều biện pháp có bản chất khác nhau như hạn chế trao đổi thương mại, trừng phạt tài chính thông qua việc phong tỏa tài khoản, tài sản, xem xét lại viện trợ cho phát triển, cấm nhập cảnh… Và tùy theo từng trường hợp, đối tượng bị trừng phạt có thể là một nước, một tổ chức, một pháp nhân (như doanh nghiệp, định chế, …) hoặc các cá nhân. Trong thế kỷ 20, đặc biệt là từ khi kết thúc chiến tranh lạnh đến nay, các trừng phạt quốc tế ngày càng được sử dụng nhiều. Theo thống kê của Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc tế Peterson, từ năm 1914 đến 2007, đã có tới 204 biện pháp chế trừng phạt kinh tế được đưa ra. Tuy vậy, khi đề cập đến hiệu quả, giới chuyên gia tỏ ra thận trọng. Trường hợp Zimbabwe (trước kia là Nam Rhodesia) thường được nêu ra nhưng vẫn gây tranh cãi. Trên đài RFI, ông Bastien Nivet, chuyên gia phân tích chính trị, thuộc Viện Nghiên cứu chiến lược, Trường Quân sự Pháp, cho biết thêm : « Trong các ví dụ đôi khi được nêu ra để chứng minh cho hiệu quả của các trừng phạt, người ta thường nói tới trường hợp Iran. Năm 2013, đã có một cuộc thảo luận về việc ông Mahmoud Ahmadinejad đắc cử tổng thống Iran. Nhân vật này được coi là ôn hòa và lúc đó, Iran đang hứng chịu những trừng phạt nặng nề do Hoa Kỳ, châu Âu và nói chung là của cộng đồng quốc tế. Thế là một số người nhất là những người ủng hộ trừng phạt nặng nề, nói ngay : Thấy chưa. Họ cho rằng cấm vận, trừng phạt đã mang lại kết quả và chính vì thế mà Ahmadinejad, trong mắt họ là ôn hòa, đã thắng cử. Họ nhấn mạnh rằng trừng phạt nặng nề sẽ dẫn đến những thay đổi chính trị. Đương nhiên, kết luận này gây nhiều tranh cãi và nghi vấn. Tôi xin nêu một ví dụ khác, cũng gây nhiều tranh cãi. Đó là thay đổi chế độ tại Nam Phi. Trước đây, nước này theo chế độ phân biệt chủng tộc, appartheid và là đối tượng bị cộng đồng quốc tế trừng phạt một cách nặng nề. Một vài quốc gia cũng tiến hành trừng phạt Nam Phi. Thế là một số người tỏ ra phấn khởi và khẳng định, giai đoạn quá độ chính trị 1990 – 1994 là kết quả, là sự tiếp nối giai đoạn nước này bị trừng phạt và chỉ trích. Thực ra, những thay đổi ở Nam Phi còn do cuộc đấu tranh liên tục dưới sự lãnh đạo của giải Nobel Hòa Bình Nelson Mandela, chứ không thuần túy là nhờ vào các trừng phạt của quốc tế. Như vậy, sở dĩ có các thay đổi là do tác động của nhiều yếu tố quan trọng và trừng phạt chỉ là một trong những yếu tố này mà thôi ». Mục đích của trừng phạt quốc tế là nhằm làm thay đổi một hành vi, ứng xử, như chấm dứt xâm lược một nước khác, từ bỏ một chương trình vũ trang, chấm dứt các hoạt động khủng bố, vi phạm nhân quyền, vi phạm luật pháp quốc tế… Như vậy, trên danh nghĩa, trừng phạt không phải là để trả thù, trừng trị. Bà Charlotte Beaucillon, giáo sư luật pháp quốc tế và châu Âu, đại học Lille, Pháp, trên website ici.radio-canada.ca, nhấn mạnh : ý tưởng của trừng phạt kinh tế không phải là để trừng trị, lật đổ một Nhà nước. Theo lô-gích của luật pháp quốc tế, trừng phạt nhưng đồng thời cũng tìm cách giúp cho đối tượng bị trừng phạt hội nhập trở lại cộng đồng quốc tế, chứ không phải là gạt bỏ. Về phần mình, chuyên gia Bastien Nivet giải thích : « Về lý thuyết, các trừng phạt quốc tế không nhằm trừng trị và được coi là công cụ nhằm có được những thay đổi chính trị theo hướng tôn trọng luật pháp quốc tế, tôn trọng nhân quyền hoặc an ninh quốc tế. Trên thực tế, nếu xem xét quan hệ quốc tế dưới góc độ tâm lý xã hội, chúng ta nhận thấy các trừng phạt quốc tế đôi khi có chức năng trừng trị. Tôi và một đồng nghiệp có làm một nghiên cứu về trừng phạt và trừng trị. Chúng tôi nhận thấy đôi khi biên giới giữa trừng phạt và trừng trị rất là nhỏ bé. Ví dụ, khi xem xét một số trừng phạt mà Mỹ nhắm vào Cuba, chúng tôi nhận thấy các trừng phạt này không khác gì lắm khi so với các biện pháp trừng trị, chỉ trích, đi kèm với các khuyến khích tôn trọng luật pháp quốc tế, nhân danh an ninh tập thể. » Giới nghiên cứu phân chia trừng phạt quốc tế thành hai loại : đa phương và đơn phương và tính chính đáng. Các trừng phạt của Liên Hiệp Quốc có tính chính đáng vì hầu như tất cả các nước trên thế giới đều là thành viên tổ chức này và mục đích của Liên Hiệp Quốc là bảo vệ an ninh thế giới. Trừng phạt đơn phương, tức là do một nước chủ độ đưa ra, gây nhiều tranh luận. Chỉ nên áp dụng trong phạm vi quan hệ giữa hai nước (nước trừng phạt và nước bị trừng phạt) ? Có nên bắt các nước khác phải tuân thủ trừng phạt đơn phương không ? Ví dụ, với nguyên tắc « ngoài lãnh thổ » Hoa Kỳ buộc các nước khác phải tôn trọng quyết định trừng phạt do họ đưa ra. Nhận định về hiệu quả của các biện pháp trừng phạt, một nhóm chuyên gia độc lập nghiên cứu các trừng phạt có mục tiêu – Targeted Sanctions Consortium – TSC, ở Geneve, đánh giá là trong những năm gần đây, các trừng phạt đa phương do Liên Hiệp Quốc đề ra chỉ có hiệu quả 22%. Còn theo một nghiên cứu khác công bố trong những năm 1990, hiệu quả của trừng phạt đơn phương còn thấp hơn nữa, và của Hoa Kỳ chỉ là 13%. Trong khi đó, giới chuyên gia lưu ý đến hiệu ứng ngược, phản tác dụng của các biện pháp trừng phạt. Chuyên gia Bastien Nivet nhận định : « Đó là một chủ đề hay và rộng lớn dối với những người quan tâm đến các biện pháp trừng phạt. Trong số các khái niệm cơ bản, thì có khái niệm « tập hợp, liên minh xung quanh một ngọn cờ ». Nhà xã hội học Na Uy Johan Galtung nói nhiều đến khái niệm này và đề cập đến trường hợp Nam Rhodesia - Southern Rhodesia (Zimbabwe). Cụ thể là làm thế nào mà việc triển khai các trừng phạt lại có thể tạo ra tinh thần đoàn kết dân tộc xung quanh một lãnh tụ, một thủ lĩnh. Các trừng phạt trở nên phản tác dụng, giúp củng cố vị thế kẻ bị trừng phạt, không chỉ ở trong nước mà đôi khi ở cấp độ khu vực và quốc tế. Trong ví dụ Zimbabwe, trừng phạt quốc tế đã tạo ra ý thức, tinh thần tập hợp, liên kết xung quanh một ngọn cờ hoặc xung quanh nhà độc tài Robert Mugabe và ở đây là liên kết giữa các nước láng giềng. Liên Hiệp Châu Âu, khi đưa ra các trừng phạt nhắm vào Mugabe, đã làm xuất hiện tinh thần đoàn kết từ phía các nước láng giềng. Các nước này không chấp nhận là một thành viên của Cộng đồng Phát triển các nước Nam châu Phi – SADC, là đối tượng trừng phạt từ phía các cường quốc vốn là các nước thực dân đô hộ châu Phi. Đây là những tác động quái gở, phản tác dụng. Các trừng phạt quốc tế đã không cô lập được Zimbabwe trong quan hệ với các quốc gia láng giềng, mà ngược lại, đã tạo ra tinh thần đoàn kết, gây khó khăn cho châu Âu trong việc thực hiện một số chương trình và triển khai trừng phạt. » Trong số các bài học có thể rút ra từ những hệ quả phản tác dụng của trừng phạt, các nhà nghiên cứu còn nói đến sự phát triển của kinh tế ngầm, các giao dịch bất hợp pháp, khả năng thích ứng của nước bị trừng phạt như đa dạng hóa đối tác cung ứng, thay đổi cơ cấu sản xuất để có thể làm ra những sản phẩm thay thế nhập khẩu… Ngoài ra, trừng phạt còn tác động mạnh đến đời sống của người dân, có nguy cơ dẫn đến khủng hoảng nhân đạo. Trớ trêu nhất, theo một số sử gia, là các biện pháp trừng phạt có hiệu quả cao khi nhắm vào những quốc gia hữu hảo, các nền dân chủ hơn là nhắm vào các nước kẻ thù, các chế độ độc tài. Đương nhiên, quan sát này cần nghiên cứu sâu rộng hơn. Theo giáo sư Jonathan Paquin, đại học Laval, Quebec, được website ici.radio-canada.ca trích dẫn, thì tất cả các nghiên cứu đều cho thấy là các biện pháp trừng phạt mang lại ít hiệu quả, thế nhưng, các quốc gia lại ngày càng sử dụng nhiều hơn. Chuyên gia Bastien Nivet giải thích, trừng phạt là một công cụ chính trị trong quan hệ quốc tế, thể hiện sức mạnh, trách nhiệm và đặc biệt là tránh được xung đột vũ trang. « Trong quan hệ quốc tế, các trừng phạt quốc tế là công cụ của những quốc gia muốn trừng trị hoặc phô trương sức mạnh mà không cần tiến hành chiến tranh với nước bị trừng phạt. Như vậy, các trừng phạt là những công cụ mà các tác nhân quốc tế có trong tay để phô trương với các đồng nghiệp, với các kẻ thù, hoặc đối tác hoặc công luận rằng họ không bàng quang trước một cuộc khủng hoảng, một cuộc xung đột nào đó hoặc trước một hành vi không phù hợp với các chuẩn mực, quy định, mà không cần lao vào một cuộc xung đột vũ trang. Trên góc độ này, các trừng phạt đóng vai trò chính trị, hướng vào công luận trong nước. Tôi thường nêu ví dụ Liên Hiệp Châu Âu. Khối này khó có thể lao vào một cuộc chiến, đó không phải là bản chất của Liên Hiệp Châu Âu. Thế nhưng, khối này có thiên hướng quan tâm đến tất cả các hồ sơ quốc tế, bày tỏ quan điểm đối với hầu hết các cuộc khủng hoảng, xung đột trên thế giới, nhưng không phải là tác nhân gây chiến. Như vậy, trừng phạt quốc tế cho phép một tác nhân quốc tế như Liên Hiệp Châu Âu hay một số nước đưa ra thông điệp : Hãy nhìn xem. Tôi rất hùng mạnh, tôi đưa ra các biện pháp trừng phạt, tôi không thờ ơ trước một hành vi được coi là bất hợp pháp, không chính đáng trong quan hệ quốc tế. Ví dụ châu Âu trừng phạt Nga nhưng không lao vào một xung đột vũ trang với Nga trong hồ sơ Crimée. »

Ngày 25/04/2019, tổng kết ba tháng cuộc thảo luận toàn quốc, tổng thống Pháp thông báo nhiều biện pháp với hy vọng chấm dứt các cuộc xuống đường vào mỗi thứ Bảy hàng tuần của người Áo Vàng. Giảm thuế và tăng sức mua cho người dân có hy vọng đem lại hiệu quả ? Thâm hụt ngân sách của chính phủ Pháp có nguy cơ tăng cao. Phong trào phản kháng của một bộ phận công luận Pháp được biết dưới tên gọi "Áo Vàng" bùng lên từ giữa tháng 11/2018. Gần nửa năm sau, tổng thống Emmanuel Macron phác họa ra 5 hướng đi nhằm tái lập ổn định trong xã hội. Năm hướng đi đó gồm : tăng sức mua cho người về hưu, cho những hộ gia đình có thu nhập thấp, đặc biệt là trường hợp của những người mẹ nuôi con một mình. Kế tới là thông báo giảm 5 tỉ euro thuế thu nhập cho 15 triệu trong số 16,8 triệu hộ gia đình phải đóng thuế. Biện pháp này sẽ được áp dụng ngay từ đầu năm 2020. Vế thứ ba, điện Elysée cam kết duy trì các dịch vụ công cộng trên toàn lãnh thổ và hoãn lại kế hoạch giảm 120.000 chỗ làm trong guồng máy nhân sự của nhà nước. Hướng đi thứ tư nhắm vào thể thức vận hành của một số định chế nhà nước mà mục đích sau cùng nhằm cho phép người dân tham gia nhiều hơn, có tiếng nói quan trọng hơn, vào các hoạt động chính trị : đây là một trong những đòi hỏi chính của phong trào Áo Vàng. Cuối cùng, tổng thống Macron trấn an công luận : chống biến đổi khí hậu vẫn là một ưu tiên của Paris từ sau thượng đỉnh về môi trường COP 21 năm 2015. Tăng thêm sức mua Kể từ khi phong trào Áo Vàng bùng phát hôm 17/11/2018, Emmanuel Macron đã hai lần bước lên tuyến đầu. Lần trước là hôm 10/12/2018 sau đợt bạo động đầu tiên trên đại lộ Champs-Elysées, nhiều cửa hàng và nhất là Khải Hoàn Môn bị một số người biểu tình đập phá. Nhiều nhà bình luận cho rằng ngay từ tháng 12 năm ngoái, tổng thống Pháp đã nhượng bộ, thông báo rút lại thuế xăng dầu dự trù áp dụng từ ngày 01/01/2019. Loại thuế này được đặt ra nhằm tài trợ cho tiến trình chuyển đổi năng lượng, thay thế năng lượng hóa thạch bằng năng lượng tái tạo, giảm thiểu hiệu ứng nhà kính. Những biện pháp khẩn cấp khác được ông Macron loan báo hồi tháng 12 năm ngoái là tăng mức lương tối thiểu của Pháp, giảm thuế CSG đóng góp cho các quỹ an sinh xã hội đánh trên mức lương hưu của những người có thu nhập thấp và miễn thuế trên các khoản tiền thưởng cuối năm. Cùng ngày, nguyên thủ Pháp thông báo mở một cuộc thảo luận toàn quốc kéo dài trong ba tháng, lấy ý kiến của người dân về chính sách thuế khóa, về mô hình xã hội, chính trị... cho nước Pháp mà họ muốn xây dựng. Đích thân ông đã tham gia vào một số các cuộc thảo luận này. Cuộc thảo luận trên toàn quốc này đã kết thúc vào cuối tháng 3/2019. Tổng thống Macron một lần nữa ra trước quốc dân và thông báo những hướng đi mới cho ba năm còn lại trong nhiệm kỳ. Giảm thuế và thu hẹp bất công xã hội là hai trong số nhiều mối trăn trở của những người đã tham gia vào các cuộc thảo luận toàn quốc (Le Grand Débat). Về hai điểm này, chủ nhân điện Elysée đặc biệt chú ý đến hoàn cảnh của người già và phụ nữ một mình nuôi con. Với hai thành phần ấy, Emmanuel Macron bảo đảm lương hưu sẽ được tăng theo thời giá, và nhà nước hỗ trợ cho những người mẹ đơn thân. Nhìn rộng ra hơn, chính phủ dự trù giảm 5 tỉ euro thuế thu nhập cho 15 triệu hộ gia đình. Theo thẩm định của bộ Tài Chính, trung bình mỗi hộ gia đình bớt được 300 euro tiền thuế cho cả năm 2020. Để so sánh, năm 2018, 16,8 triệu hộ gia đình tại Pháp phải đóng 73 tỉ euro thuế thu nhập. Bất bình vì chính sách thuế khóa của Pháp là một trong những động cơ đẩy hàng chục ngàn người và thậm chí là có lúc là hàng trăm ngàn người Áo Vàng xuống đường vào mỗi thứ Bảy từ gần nửa năm qua. Do vậy, giáo sư kinh tế Jean-Marc Daniel, trường Cao Đẳng Ngoại Thương ESCP Europe cho rằng, qua việc giảm thuế nói trên, điện Elysée đã đáp ứng đòi hỏi của những người phẫn nộ vì sưu cao thuế nặng. Jean-Marc Daniel : « Tôi cho rằng đây là câu trả lời của tổng thống Macron. Do khởi điểm của phong trào Áo Vàng là một cuộc nổi dậy chống sưu cao thuế nặng. Nhìn vào các phong trào đấu tranh xã hội tại Pháp từ 50 năm qua, đây là lần đầu tiên xung khắc không nằm ở giữa một bên là giới chủ và bên kia là người lao động. Người xuống đường không đấu tranh đòi chủ tăng lương. Từ hơn 5 tháng qua, mọi phẫn nộ tập trung vào chính phủ, vào chính sách thuế khóa của nhà nước vốn đã được áp dụng từ năm 2011. Thành thử trong bài diễn văn hôm 25 tháng Tư vừa qua ông Macron đáp ứng đòi hỏi của phe Áo Vàng là xóa bỏ chính sách tăng thuế để chống biến đổi khí hậu - và đừng quên rằng đây là đòi hỏi đầu tiên hết của phong trào Áo Vàng. Có điều đây cũng là lần đầu tiên, người dân xuống đường với rất nhiều những đòi hỏi khác nhau ngay cả giữa những người Áo Vàng thành thử, chính phủ khó có thể làm mọi người hài lòng cùng một lúc. Tuy nhiên, cá nhân tôi cho rằng, giải pháp tổng thống Macron đề xuất chưa thỏa đáng, và có lẽ chúng ta đi nhầm đường. Bởi vì điều quan trọng đối với nước Pháp hiện tại là tạo ra tăng trưởng, là sản xuất. Để đạt được hai mục tiêu đó, chúng ta cần giảm thuế cho doanh nghiệp ». Về phần chuyên gia Céline Antonin thuộc Đài Quan Sát về Tình Hình Kinh Tế Pháp (OFCE) bà không cho rằng chính phủ Pháp đang chuyển hướng, dành ưu tiên cho các hộ gia đình mà lơ là với các doanh nghiệp : Céline Antonin : « Từ năm 2011 đến nay, thuế đánh vào các hộ gia đình đã tăng thêm ba điểm, đang từ 25 % nhảy vọt lên quá 28 %. Thuế doanh nghiệp có tăng nhưng không nhanh bằng. Nói cách khác, trong bảy năm qua các chính quyền liên tiếp thường xuyên hỗ trợ doanh nghiệp, tạo đà cho khu vực sản xuất và đúng là các hộ gia đình bị bỏ rơi. Tuy nhiên ở Pháp, thành phần trung lưu bị thiệt thòi hơn cả, vì thu nhập của họ quá cao để được miễn thuế hay được giảm thuế. Nhưng họ lại không thuộc diện giàu có đến mức để được hưởng điều khoản giảm thuế ISF, tức là thuế đánh vào những thành phần giàu có nhất ». Cốc nước nửa đầy hay nửa vơi ? Một số các nhà đấu tranh và kể cả nhiều chuyên gia kinh tế tả khuynh lưu ý rằng, tại Pháp, chỉ có 43 % các hộ gia đình phải đóng thuế thu nhập. Ngược lại thuế trị giá gia tăng TVA đè nặng lên tất cả những người tiêu dùng, bất luận giàu nghèo. Đó mới là biện pháp gây bất công trong xã hội. Trả lời trên đài tuyền hình France 24, nghị viên châu Âu Isabelle Thomas, thuộc cánh tả (Génération S), kêu gọi chính phủ Pháp giảm thuế TVA. Tuy nhiên vào lúc mà tranh luận về thế nào là một chính sách thuế khóa công bằng thách thức cấp bách hơn đối với chính phủ là lấy đây ra 5 tỉ euro để bù vào khoản thuế giảm cho các hộ gia đình, tránh để cán cân chi tiêu của nhà nước bị thâm hụt ? Nhìn rộng ra hơn, nhiều viện nghiên cứu của Pháp thẩm định rằng, Paris cần khoảng từ 25 đến 30 tỉ euro để tài trợ những thông báo của ông Macron hồi tháng 12/2018 và hôm 25/04/2019. Liệu Pháp có chấp nhận để thâm hụt ngân sách vượt quá ngưỡng 3 % GDP như quy định của khối euro hay không ? Paris có chiếc đũa thần nào để cân bằng ngân sách ? Emmanuel Macron trong bài phát biểu tối 25/04/2019 đã phần nào đưa ra câu trả lời. Ông đề nghị "tăng giờ làm việc" qua đó tăng thêm khả năng sản xuất của mỗi người lao động, lương của họ nhờ vậy tăng theo. Giải pháp thứ nhì là chính phủ sẽ cắt giảm bớt một số những ưu đãi thuế khóa mà tới nay nhiều ngành nghề vẫn được hưởng. Nhưng cả hai giải pháp này đều vấp phải nhiều trở ngại. Thí dụ như nhiều người nghi ngờ trước đề nghị tăng giờ làm việc, trong lúc tỉ lệ thất nghiệp tại Pháp đang rất cao, từ 9 đến 9,5 %. Khủng hoảng Áo Vàng không chỉ là vấn đề tiền bạc ? Nhưng như giáo sư Jean-Marc Daniel trường Cao Đẳng Ngoại Thương ESCP Europe vừa giải thích : đây là lần đầu tiên từ nửa thế kỷ qua, phong trào xuống đường tại Pháp lần này không phải là một cuộc đối đầu vì đồng lương hàng tháng. Ngoài những đòi hỏi giảm thuế, người Áo Vàng còn muốn được đối xử "công bằng hơn" về mọi mặt. Họ bất mãn trước cảnh các dịch vụ công cộng từ trường học đến bưu điện hay bệnh xá, nhà hộ sinh... cứ lần lượt bị đóng cửa ở những vùng thôn quê. Chỉ cần đi xa các thành phố lớn chừng vài chục cây số, là đủ nhận thấy rằng các dịch vụ giao thông công cộng không được bảo đảm. Người Áo Vàng cũng đòi được tham gia nhiều hơn vào các hoạt động chính trị ở mọi cấp... Đấy mới là cốt lõi của vấn đề dẫn tới các cuộc xuống đường, hay chiếm đóng các bùng binh từ hơn 20 tuần qua. Có lẽ ý thức được điều này, tổng thống Macron một mặt đề xuất những biện pháp mang tính chữa cháy – như vừa nêu, nhưng đồng thời tập trung vào mục đích thu hẹp những bất công và bất bình đẳng trong xã hội. Điều này giải thích phần nào việc điện Elysée hoãn chương trình cắt giảm nhân sự trong các cơ quan nhà nước và cam kết không đóng cửa thêm các trường học. Giáo dục và đào tạo theo ông là phương tiện để mọi người có cơ hội thăng tiến như nhau.

Vào lúc các nước đang vận động bầu cử Nghị Viện Châu Âu, xu hướng dân túy, dân tộc chủ nghĩa, bài châu Âu đang trỗi dậy tại một số quốc gia, hồ sơ Brexit của Anh Quốc làm châu Âu đau đầu, Trung Tâm Chính Sách Châu Âu – CEP - ở Fribourg, một cơ quan tư vấn được đánh giá là nghiêm túc của Đức, vào cuối tháng Hai 2019, đã công bố một nghiên cứu về tác động của việc dùng đồng tiền chung châu Âu với tựa đề « 20 năm đồng euro : Những ai bị thua thiệt nhất ? ». Nghiên cứu này khẳng định, do dùng đồng tiền chung châu Âu, tính tổng cộng trong hai thập niên qua, mỗi người dân Pháp bị mất đi 56 ngàn euro, mỗi người dân Ý 74 ngàn. Trong khi đó, mỗi người dân Đức được lợi 23 ngàn, người Hà Lan hơn 23 ngàn… Nghiên cứu này được giới lãnh đạo chính trị ở nhiều nước khai thác, nhưng lại bị các chuyên gia kinh tế phản bác, chỉ trích về phương pháp. Để trả lời câu hỏi người dân nước nào được hưởng lợi nhất hoặc bị thiệt thòi nhất khi chuyển sang dùng đồng euro, các kinh tế gia Đức ở CEP đã đưa ra một số giả định như điều gì sẽ xẩy ra nếu không có đồng euro ? Nếu Pháp vẫn dùng đồng franc, Đức dùng đồng deutschemark, Ý giữ đồng lire… Trên đài France Culture, kinh tế gia Mathieu Plane, thuộc Đài Quan Sát Tình Hình Kinh Tế Pháp – OFCE, giải thích về phương pháp áp dụng trong nghiên cứu này: « Xuất phát từ một chỉ số khá phức tạp, được lập ra trên cơ sở tổng sản phẩm nội địa PIB của các nước khác, các tác giả vạch ra đồ thị phát triển PIB của các nước hiện thành viên khu vực đồng tiền chung, với giả định là những nước này không dùng đồng euro. Như vậy, nghiên cứu nêu ra một kịch bản không tồn tại trên thực tế. Đây chính là sự phức tạp của nghiên cứu này. Trên cơ sở kịch bản không có thật này, các tác giả đưa ra một số nhận định. Ví dụ, trong vòng 20 năm qua, tính từ năm 1999, năm bắt đầu dùng đồng euro, nếu tính theo sức mua, mỗi người dân Pháp bị mất khoảng 56000 euro. Một con số rất lớn, Chính vì vậy, bản nghiên cứu này đã gây ra nhiều tranh cãi ». Để tính toán và đưa ra con số bị thiệt hoặc được lợi khi dùng đồng euro, các kinh tế gia Đức so sánh từng nước trong khu vực đồng tiền chung châu Âu với một quốc gia giả tưởng nào đó. Quốc gia « ảo » này bao gồm các mảng kinh tế của một số nước bên ngoài khu vực đồng euro. Ví dụ, khi xem xét nền kinh tế Pháp, các tác giả so sánh Pháp với một quốc gia « ảo » bao gồm 44,6% nền kinh tế Anh, 55,4% nền kinh tế Úc. Qua đó, họ vạch ra được hai đường đồ thị về sự phát triển PIB của Pháp, một đường nếu dùng đồng euro và đường kia nếu không dùng đồng tiền chung. Khoảng cách giữa hai đường này chính là phần người dân Pháp bị thiệt trong 20 năm qua. Mặc dù nghiên cứu này áp dụng phương pháp phản chứng, đưa ra những giả định không thể xẩy ra trên thực tế, nhưng người dân tại một số nước dùng đồng euro có cảm giác là sức mua của họ bị suy giảm kể từ khi chuyển sang dùng đồng tiền chung. Theo kinh tế gia Mathieu Plane, việc lựa chọn những nền kinh tế làm mẫu so sánh, đối chiếu cũng có vấn đề. Ví dụ, cơ cấu kinh tế của Pháp và Úc khác hẳn nhau. Hay không thể so sánh Hy Lạp với quốc đảo Barbade nhỏ bé: « Cần rất thận trọng. Đúng là euro đã gây ra một số vấn đề đối với nền kinh tế các nước sử dụng đồng tiền này, thậm chí ngay cả trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên, từ đó mà đưa ra những nhận định rằng có nước được lợi, có nước bị thua thiệt thì không ổn và gây ra nhiều tranh cãi. Có thể nói, phương pháp nghiên cứu của các kinh tế gia Đức khá thú vị, nhưng không vững chắc, rất mong manh. Ví dụ, người ta lấy 50% nền kinh tế Anh, 50% nền kinh tế Úc làm cơ sở để vạch ra đồ thị phát triển tổngsản phẩm quốc nội của Pháp -  nếu như Pháp không dùng euro. Đồ thị phát triển PIB của Hy Lạp dựa trên 40% nền kinh tế của đảo quốc Barbade nhỏ bé.  Đây chỉ là những giả thuyết. Cần coi công trình này là một nghiên cứu thuần túy thống kê. Nhiều người nhắc đến nghiên cứu này vì nó bị chính trị hóa ». Không chỉ phê phán những kết luận dựa trên các giả định không thể xẩy ra trên thực tế, giới chuyên gia còn chỉ trích các tác giả công trình nghiên cứu đưa ra những khuyến nghị, gợi ý thiếu cơ sở, theo đó, việc sử dụng đồng euro sẽ có lợi cho tất cả các nước trong khu vực đồng tiền chung châu Âu, nếu họ tuân thủ quy định Maastricht, không để cho ngân sách thâm hụt quá 3% PIB. Kinh tế gia Mathieu Plane nhấn mạnh, đây chỉ là một nghiên cứu thống kê, với phương pháp rất giản lược: « Điều này rất nguy hiểm. Đây chỉ là một nghiên cứu thuần túy thống kê. Không có phân tích vĩ mô kinh tế, không có mô hình phức tạp. Rồi trên cơ sở đó, người ta suy luận ra các khuyến nghị về chính sách kinh tế. Không thể làm như vậy được. Cần chú ý đến sự khác biệt. Mô hình kinh tế nghiên cứu những tác động khác nhau với các biến đổi về giá cả, khả năng cạnh tranh, lãi suất, nợ công, thâm hụt ngân sách, tỉ giá…Nói tóm lại, thông qua toán học, cần phải tạo dựng lại một mô hình kinh tế. Trong khi đó, nghiên cứu của các chuyên gia Đức lại quá đơn sơ về phương pháp, rồi khi nhận thấy sự khác nhau giữa diễn tiến PIB của các nước, họ bảo rằng đó là do đồng euro. Rồi họ giải thích Đức hưởng lợi nhiều nhất vì đã tuân thủ các quy định về ngân sách. Còn Pháp, Ý không tuân thủ quy định nên bị thiệt thòi. Tôi cho rằng kết luận như vậy là hoàn toàn sai. Bởi vì, một mặt, phương pháp nghiên cứu gây tranh cãi, khó đứng vững. Mặt khác, sự tác động qua lại giữa các yếu tố trong nền kinh tế là rất phức tạp chứ không đơn giản như vậy. » Thực tế cho thấy là kể từ khi chuyển sang dùng euro, nhiều nước Nam Âu gặp khó khăn về kinh tế. Theo kinh tế gia Mathieu Plane, một trong những nguyên nhân là đồng euro có giá trị quá cao so với nền kinh tế các nước này (6) : « Nghiên cứu này cố gắng đưa ra các con số, vạch ra đồ thị diễn tiến PIB và tác động của việc dùng đồng euro. Nhưng tôi xin nhắc lại, phương phương nghiên cứu không thỏa đáng. Đúng là nghiên cứu làm rõ điều mà ai cũng có thể nghĩ đến, đó là nước Đức được hưởng lợi khi chuyển sang dùng euro. Các nước Nam Âu có khó khăn. Câu hỏi đặt ra là đối với trường hợp Hy Lạp. Theo các tác giả công trình nghiên cứu thì Hy Lạp xoay xở tốt, đứng hàng thứ ba trong số các nước được hưởng lợi. Thế nhưng, trên thực tế, Hy Lạp là nước gặp nhiều khó khăn, nhất là từ năm 2008, với cuộc khủng hoảng tài chính. Sở dĩ các chuyên gia Đức đưa ra nhận định ngược với thực tế vì họ đã so sánh nền kinh tế Hy Lạp với đảo quốc Barbade, lấy 40% nền kinh tế Barbade làm một thành tố tạo dựng chỉ số so sánh. Trong khi đó, Barbade là quốc đảo  nhỏ bé, chỉ cần một trận bão lớn là kinh tế đảo quốc này bị ảnh hưởng nặng nề. Kinh tế của Barbade không có gì giống kinh tế Hy Lạp. Cũng tương tự, kinh tế Pháp rất khác với kinh tế Úc, Anh. Kinh tế Đức khác hẳn kinh tế Bahrain. Đúng là đồng euro có vấn đề. Đồng tiền chung châu Âu có giá trị cao so với nền kinh tế các nước Nam Âu. Hiện nay, so với nền kinh tế Hy Lạp, Tây Ban Nha và cả Ý, đồng euro được cho làcao giá, trong khi so với nền kinh tế Đức, euro bị coi là thấp giá. Ví dụ, nếu euro có giá trị bằng một đồng Mác Đức cũ trước đây thì rõ ràng là đồng tiền chung châu Âu có giá quá cao so với các nền kinh tế Nam Âu. Như vậy, việc chuyển đổi sang đồng euro gây khó khăn, tác động đến việc điều chỉnh lương bổng. Tuy nhiên, không phải vì thế mà đưa ra một số kết luận như trong trong bản nghiên cứu của các chuyên gia Đức. » Vậy có thể là gì để giảm nhẹ cú sốc euro đối với các nền kinh tế Nam Âu ? Kinh tế gia Mathieu Plane gợi ý: « Khó khăn thực sự là đồng tiền này dựa chủ yếu vào các quy định về ngân sách. Rõ ràng là không đủ. Có rất ít thẩm quyền quốc gia được các nước chuyển giao cho khu vực đồng euro, trong khi đây là đồng tiền duy nhất. Thêm vào đó là không có sự phối hợp, điều chỉnh về chính sách lương bổng ở các nước. Do vậy, nếu muốn có một sự đồng nhất giữa các nước sử dụng đồng tiền chung, thì mức lương ở một số quốc gia phải được điều chỉnh tăng lên, ít nhất là 10%, qua đó, giảm bớt được sự chênh lệch về mức lương khi so sánh với các nước Nam Âu. » Tại Pháp, các phương tiện truyền thông cũng lên tiếng cảnh báo về những kết luận của nghiên cứu này. Báo Liberation xếp công trình của các chuyên gia Đức trong mục CheckNews, những thông tin có thể là giả, hoặc bị bóp méo hoặc cần tiếp nhận một cách rất thận trọng.

Kết nạp thêm một thành viên mới là Hy Lạp, Trung Quốc tiếp tục lôi kéo các nước trong khối Liên Hiệp Châu Âu về phía Bắc Kinh. Lá bài đầu tư Trung Quốc và dự án Con Đường Tơ Lụa Thế Kỷ 21 tiếp tục làm mê hoặc, nhưng cũng bắt đầu gây nên mối hoài nghi ngay cả với 17 đối tác châu Âu của Bắc Kinh trong nhóm vừa được đổi tên 17 +1. Phải chăng đó là do một số quốc gia trong khối này bắt đầu thất vọng trước những hứa hẹn "có lợi cho cả đôi bên" luôn được Bắc Kinh rao giảng ? Ngày 12/04/2019, thượng đỉnh Dubrovnik - Croatia hạ màn, thủ tướng Trung Quốc kết thúc một tuần công du châu Âu. Trước đó ba hôm, tại chặng dừng Bruxelles, ông Lý Khắc Cường đã vất vả trấn an các nước tây Âu rằng Trung Quốc sẽ mở rộng cửa hơn nữa thị trường với gần 1,5 tỷ dân này cho các doanh nghiệp nước ngoài, trao đổi mậu dịch với phương Tây trên cơ sở luật pháp và công bằng, không áp dụng chính sách bảo hộ ... Ngược lại, tại thành phố ven biển Adriatic, các đối tác của Bắc Kinh đã bày tỏ nhiều thiện cảm với thủ tướng họ Lý, vì biết chắc rằng "Trung và Đông Âu là mắt xích quan trọng" trong dự án Con Đường Tơ Lụa mới, mà chính quyền của hai ông Tập Cận Bình – Lý Khắc Cường hứa đầu tư đến 1000 tỷ đô la trên bộ và trên biển, để kết nối Trung Quốc với phần còn lại của thế giới. Nhóm 16+1 mà giờ đây vừa đón nhận thêm Hy Lạp, được thành lập năm 2012, bao gồm Trung Quốc và các đối tác châu Âu, trải dài từ vùng Baltic xuống đến Nam Âu (Estonia, Litva, Latvia, Ba Lan, Cộng Hòa Séc, Slovakia, Hungary, Rumani, Bulgari, Slovenia, Croatia, Bosnia –Herzegovina, Montenegro, Albanie, Bắc Macedonia). Trong số này có 11 quốc gia và mới đây thêm Hy Lạp là thành viên Liên Hiệp Châu Âu. Trung Quốc chịu chi tiền Thượng đỉnh đầu tiên của nhóm 16 +1 được tổ chức tại thủ đô Ba Lan trong bối cảnh Châu Âu phải đối mặt với khủng hoảng kinh tế và tài chính, khối euro bị đe dọa tan vỡ, vì Hy Lạp có nguy cơ mất khả năng thanh toán. Bruxelles và Berlin đòi tất cả các thành viên áp dụng chính sách thắt lưng buộc bụng, cắt giảm chi tiêu. Còn Bắc Kinh chủ trương mở van tín dụng, khuyến khích các doanh nghiệp nhà nước và tư nhân đầu tư ở nước ngoài. Theo cơ quan nghiên cứu EPSR trực thuộc Nghị Viện Châu Âu, trong thời gian từ năm 2000 đến 2017, Trung Quốc đã đầu từ hơn 1, 2 tỷ euro vào Hy Lạp và một phần lớn khoản vốn nói trên được dành để phát triển hải cảng Pirée, một trong những "điểm chiến lược " của Con Đường Tơ Lụa mới. Hungary thu hút được 2,1 tỷ euro. Kế tới là Ba Lan với 1 tỷ, hay Rumani với 900 triệu euro. Tại khu vực vùng Balkan, trong một sớm một chiều tập đoàn khai thác quặng mỏ Zijin bỏ ra 1,46 tỷ đô la mua lại 63 % mỏ đồng tại Bor, cách thu đô Beograd 220 cây số về phía đông, thanh toán món nợ cỏn con 200 triệu đô la mà tập đoàn khoáng sản của Serbia không tài nào trả nổi từ hai thập niên qua. Chưa hết, Zijin còn hứa bảo đảm việc làm cho 5.000 thợ mỏ tại Bor và sẽ đầu tư thêm 1,3 tỷ đô la để làm sống lại niềm tự hào của nền công nghiệp khai thác quặng mỏ Nam Tư xưa kia. Đương nhiên, giới trong ngành thừa biết Bor là "một trong những mỏ đồng và mỏ vàng lớn nhất thế giới". Cũng với Serbia, Bắc Kinh đã phát triển nhiều dự án bạc triệu khác, từ công trình xây dựng cây cầu bắt ngang dòng sông Danube tại Beograd, đến dự án đường xe lửa cao tốc xuất phát từ cảng Pirée của Hy Lạp đến tận thủ đô Budapest của Hungary, với một chặng dừng quan trọng là Beograd. Vào lúc Hoa Vi đang tìm cách thoát khỏi vòng vây của Hoa Kỳ, tổng thống Serbia mở rộng cửa mời tập đoàn viễn thông Trung Quốc này vào hoạt động. Do đứng ngoài Liên Âu, Serbia không bị các chuẩn mực của Bruxelles về môi trường, y tế, hay lao động... ràng buộc. Nhìn đến một quốc gia khác trong khu vực là Montenegro, kể từ khi ngân hàng ngoại thương Trung Quốc cho quốc gia này vay 809 triệu euro để xây một đoạn xa lộ, Bắc Kinh nắm giữ đến 40 % tổng số nợ của quốc gia nhỏ bé này trong vùng Balkan ; 20 % tổng số nợ nước ngoài của Macedonia cũng trong tay Trung Quốc ; Bosnia Herzegonia cũng vừa phải đi vay 600 triệu của Trung Quốc để tài trợ công trình xây dựng một nhà máy nhiệt điện. Toàn bộ dự án do một tập đoàn Trung Quốc đảm nhiệm. Sườn đông, cánh cổng dễ mở vào châu Âu Ngay từ đầu, Bắc Kinh quan niệm "diễn đàn" 16+1 là bệ phóng cho dự án Một Vành Đai Một Con Đường. Kèm theo đó là mục tiêu mở rộng ảnh hưởng cả về kinh tế lẫn địa chính trị của Bắc Kinh tại Châu Âu. Trả lời đài RFI Jean- François di Meglio, giám đốc trung tâm nghiên cứu Asia Centre, trụ sở tại Paris, nêu lên hai rủi ro gắn liền với việc Trung Quốc đang trở thành chủ nợ của nhiều nước Đông và Trung Âu : "Trước hết là rủi ro về tầm ảnh hưởng. Thí dụ rõ rệt nhất là hồi năm 2016, khi Tòa Án Trọng Tài Quốc Tế La Haye ra phán quyết về tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông, bất lợi cho Trung Quốc, thì Mỹ và Úc đã mạnh dạn ủng hộ quyết định của Tòa Án. Ngược lại, Liên Hiệp Châu Âu đã không có được một tiếng nói chung, vì một số thành viên – trong đó có nhiều nước thuộc khối 16+1, đã chống đối quyết định bất lợi cho Bắc Kinh. Rủi ro thứ nhì là nợ của Trung Quốc có một nét đặc thù. Tới nay, Trung Quốc không tham gia Câu Lạc Bộ Paris. Đây là một tổ chức không chính thức của các chủ nợ quốc tế. Câu lạc bộ này có thể xóa nợ hay triển hạn cho một quốc gia mang nợ có thêm thời gian để thanh toán ... Trung Quốc không nằm trong Câu Lạc Bộ Paris, nên luôn giải quyết vấn đề nợ một cách song phương. Thành thử không ai biết là khi mất khả năng thanh toán, một quốc gia phải đàm phán những gì với Bắc Kinh, Trung Quốc có biện pháp khoan hồng nào hay là Trung Quốc Bắc Kinh mạnh tay siết nợ, bằng cách đòi được trả bằng nguyên và nhiên liệu ... Riêng với châu Âu, cần lưu ý rằng khoản vốn đầu tư của Trung Quốc vào các nước Tây Âu phát triển mới là lớn, còn đầu tư vào các nước Trung và Đông Âu thật sự không nhiều. Bức tranh màu hồng ? Gần một chục năm sau khủng hoảng trên Lục Địa Già, sau tám thượng đỉnh với Trung Quốc, các nước Trung và Đông Âu nghĩ gì về sự hào phóng của Bắc Kinh ? Tại Dubrovnik, thủ tướng Lý Khắc Cường muốn mở rộng thêm cánh cổng châu Âu, giải tỏa bớp áp lực của Hoa Kỳ trong lúc đang phải đọ sức thương mại với Washington ; thủ tướng Tsipras xem việc được kết nạp vào nhóm 16+1 là một vinh dự đối với Athens ; thủ tướng Victor Orban vốn đang hục hặc với nhiều nước Tây Âu tuyên bố Hungary muốn "đẩy mạnh quan hệ kinh tế và thương mại với Trung Quốc". Còn Serbia cũng như Rumani kỳ vọng ký được thêm nhiều hợp đồng với Trung Quốc trong thời gian thủ tướng Lý Khắc Cường có mặt tại Dubrovnik. Nhìn lại chặng đường 7 năm Bắc Kinh đồng hành với 16 nước Trung và Đông Âu, không thể phủ nhận Bắc Kinh đã hứa hẹn nhiều và nhiều dự án đầu tư với vốn của Trung Quốc đã chào đời tại Trung và Đông Âu, cũng như trong vùng Địa Trung Hải. Dù vậy, các nhà quan sát và cả những quốc gia trong cuộc đều nhận thấy rằng, Bắc Kinh "hứa nhiều, nhưng làm chẳng được bao nhiêu". Trung tâm nghiên cứu về Trung Quốc MERICS của Đức trong báo cáo gần đây cho thấy đầu tư của Trung Quốc vào châu Âu năm 2018 giảm đi mất 40 % so với hồi năm 2017. Nhiều dự án tại Ba Lan liên tục bị hoãn lại, thậm chí là bị bỏ dở. Trong bài tham luận đăng trên trang mạng của Mỹ Foreign Policy ngày 11/04/2019, chuyên gia người Rumani Andreea Brinza, phó chủ tịch Viện nghiên cứu về Châu Á Thái Bình Dương, nhận định : "Năm nay, những thất vọng đã thay thế vào chỗ của những hứa hẹn ban đầu được thủ tướng Ôn Gia Bảo đưa ra hồi năm 2012. Đối thoại giữa Trung Quốc với các đối tác Trung và Đông Âu là một chuỗi dài thất bại do Bắc Kinh đã không giữ đúng lời hứa. Nhiều chương trình hợp tác đã bị đình hoãn và thậm chí bị khai tử. Trung Quốc đã thất bại, vì không trấn an được các đối tác châu Âu và cả các nước ở Tây Âu về những mục tiêu của mình tại châu Âu (...) Bắc Kinh luôn nói đến một sự hợp tác có lợi cho cả đôi bên, nhưng đó chỉ là một thông điệp trống rỗng (...) Bởi nhìn kỹ vào hợp tác Á-Âu này, người ta thấy Trung Quốc cấp vốn cho các đối tác châu Âu xây dựng cơ sở hạ tầng, nhưng đó là những khoản tín dụng mà các con nợ của Trung Quốc không hề được hưởng những điều kiện ưu đãi". Tệ hơn nữa, vẫn theo chuyên gia Andreea Brinza, Viện nghiên cứu Châu Á Thái Bình Dương của Rumani, tương tự như với châu Phi, trong mỗi dự án, Bắc Kinh luôn áp đặt các đối tác châu Âu phải nhận 50 % lao động Trung Quốc. Về phía Trung và Đông Âu, một số quốc gia đã nhận ra rằng "chơi với Bắc Kinh không dễ", vay vốn của Trung Quốc không nhẹ lãi hơn vay của Liên Âu, các dự án đầu tư của Trung Quốc không là chiếc đũa thần giải quyết thất nghiệp tại nhiều nước Đông và Trung Âu. Năm 2013 Bucarest ký hợp đồng với tập đoàn điện lực quốc gia Trung Quốc để xây dựng hai nhà máy điện tại Rovinari và Tarnita. Từ đó tới nay, sau 5 đời thủ tướng, mùa thu 2018, dự án tại Rovinari vừa mới được khởi công. Còn tại Tarnita, đôi bên đàm phán lại từ đầu ... Điểm sau cùng khiến một số đối tác của Bắc Kinh tại Trung và Đông Âu thất vọng, là Trung Quốc thường bắt chẹt các nước trong các cuộc đàm phán song phương và trong các cuộc thương lượng đó, một nước như Montenegro hay Croatia không có chọn lựa nào khác là phải tuân thủ luật chơi của Bắc Kinh. Có điều, chính sự hiện diện ngày càng lớn của tư bản Trung Quốc trong các hoạt động kinh tế tại châu Âu gây nhiều lo ngại, cho dù trong mọi tuyên bố các lãnh đạo Trung Quốc đều mạnh mẽ khẳng định quyết tâm "thúc đẩy tiến trình hội nhập giữa các nước trong Liên Âu", nhưng nhìn từ Bruxelles thì Bắc Kinh luôn dùng đòn bài chia để trị. Chuyên gia Pháp, Jean-François di Meglio, giám đốc trung tâm Asia Centre phân tích : "Về câu hỏi Trung Quốc có chơi trò "hai mặt" hay không, chúng ta thấy thông điệp chính thức của Bắc Kinh từ trước đến nay rất rõ ràng. Khác với Liên Xô xưa kia, Trung Quốc không muốn gây chia rẽ nội bộ châu Âu. Ngược lại, Bắc Kinh luôn tuyên bố ủng hộ một khối Liên Hiệp Châu Âu phát triển, vững mạnh. Thế rồi, với dự án Con Đường Tơ Lụa Thế Kỷ 21, Trung Quốc muốn lôi kéo châu Âu vào kế hoạch đầy tham vọng này, kể cả các nước Tây Âu. Nhưng song song với những tuyên bố chính thức đó, Bắc Kinh luôn có những cuộc vận động ngầm và đặc biệt là qua việc Hy Lạp vừa tham gia nhóm 16+1, tức là giờ đây Trung Quốc có đến 17 đối tác tại châu Âu. Đây là một bước ngoặt quan trọng".

Kể từ ngày 11/04/2019 gần 900 triệu cử tri Ấn Độ bầu lại Quốc Hội. Đúng 5 năm trước Đảng Nhân Dân Ấn Độ BJP của ông Narendra Modi thắng lớn, chiếm đa số tuyệt đối nhờ vào hứa hẹn đem lại cho quốc gia Nam Á này « những ngày mai tươi sáng », một bộ mặt mới cho đất nước trong thời kỳ công nghệ số. Nội các Modi đã thực hiện được những gì ? Chiêu bài kinh tế có đủ sức giúp đảng BJP tiếp tục cầm quyền thêm một nhiệm kỳ nữa ? Để trả lời những câu hỏi trên, RFI Việt ngữ mời nhà báo Patrick de Jacquelot của tờ báo mạng chuyên nghiên cứu về châu Á, Asialyst.com tham gia chương trình. Ông từng là phóng viên thường trực của nhật báo kinh tế Les Echos trong bảy năm tại New Delhi và tối 08/04/2019, Patrick de Jacquelot vừa tổ chức một buổi hội thảo tại Paris về viễn cảnh bầu cử Quốc Hội Ấn Độ. Năm 2014 đảng BJP đã bất ngờ gạt đảng Quốc Đại trong tay gia đình Nehru–Gandhi ra khỏi chính quyền. Lần đầu tiên trong gần ba thập kỷ, một đảng phái chính trị chiếm đa số tuyệt đối ở Quốc Hội. Đứng đầu BJP là Narendra Modi, một chính trị gia với lập trường dân tộc chủ nghĩa, đặt quyền lợi của người Ấn Độ giáo lên trên hết. Một cách khéo léo và nhờ vào ngân sách vận động tranh cử gần như vô hạn, ứng viên của đảng BJP đã dễ dàng được tầng lớp doanh nhân Ấn Độ ủng hộ với những khẩu hiệu như là « Make in India », « Digital India » hay « Ấn Độ thế hệ 2.0 » … Tại một quốc gia mỗi tháng có thêm khoảng một triệu thanh niên gia nhập thị trường lao động, ứng viên đảng BJP cam kết đem lại công việc làm cho giới trẻ, tạo tăng trưởng cho đất nước với gần 1,4 tỷ dân này, kèm theo đó là một loạt những biện pháp cải tổ để thu hút đầu tư nước ngoài để Ấn Độ cất cánh, bắt kịp Trung Quốc … Tháng Tư 2019 vào lúc người dân Ấn Độ chuẩn bị bầu lại 543 đại biểu Quốc Hội, giới chuyên gia không phủ nhận một số tiến bộ mà nội các Modi đã đạt được trong nhiệm kỳ vừa qua, nhưng đa số cho rằng « thành quả thực sự không nhiều ». Nhà báo Patrick de Jacquelot của tờ báo mạng Asialyst.com ghi nhận một số những điểm son như sau : Patrick de Jacquelot : Ông Modi đã được bầu lên nhờ hứa hẹn cải thiện đời sống kinh tế cho người dân, tức là đem lại tăng trưởng cao hơn và giải quyết thất nghiệp. Năm năm sau nhìn lại, có những điểm mà chính phủ đã làm được, có những hồ sơ còn gây nhiều tranh cãi và bên cạnh đó là những thất bại. Trong số các điểm son, thâm hụt ngân sách của nhà nước ở mức độ chấp nhận được. New Delhi kiểm soát được lạm phát và đây là một điều hết sức quan trọng đối với người dân. Bên cạnh đó cũng phải kể đến một vài cải tổ như là đồng nhất thuế trị giá gia tăng hay đơn giản hóa các thủ tục hành chính cho doanh nghiệp, cải tổ luật phá sản ... RFI : Nội các Modi có đạt được mục tiêu biến Ấn Độ thành một quốc gia hấp dẫn trong mắt các nhà đầu tư hay không ? Patrick de Jacquelot : Khi lên cầm quyền, thủ tướng Narendra Modi khởi động chiến dịch mang tên Make in India, khuyến khích đầu tư vào Ấn Độ. Trong ba năm đầu nhiệm kỳ, đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Ấn Độ đã tăng đều đặn nhưng rồi từ 2018 thì đã bị chựng lại, nếu không muốn nói là sụt giảm. Nhìn chung không thể nói rằng các nhà máy sản xuất đã mọc lên như nấm trong ba hay bốn năm vừa qua. Tôi nghĩ về điểm này, kết quả của chính sách do ông Modi khởi động chỉ nửa vời. Một biện pháp nửa vời khác, theo tôi, là nỗ lực xây nhà vệ sinh cho dân. Nhà vệ sinh thì đã có, việc sử dụng đúng mức hay chưa lại là một chuyện khác. Tương tự như vậy, chủ trương mở tài khoản ngân hàng cho hàng triệu người dân Ấn Độ để họ có vốn làm ăn. Mục tiêu này đã ít nhiều đạt được, nhưng tư nhân có tự động đi vay vốn để làm ăn hay không ? Câu trả lời có lẽ là không, theo như những gì tôi đã quan sát được khi sang Ấn Độ công tác. RFI : Thủ tướng Ấn Độ đã thất bại trong mục tiêu giải quyết thất nghiệp ? Patrick de Jacquelot : Có hai lĩnh vực mà chúng ta có thể nói là nội các Modi đã thất bại một cách nghiêm trọng. Thứ nhất là vế lao động, và quan trọng hơn nữa là giải quyết việc làm cho giới trẻ. Chúng ta biết Ấn Độ hàng tháng có thêm khoảng một triệu thanh niên gia nhập thị trường lao động. Giải quyết việc làm cho số này đã là một thách thức vô cùng to lớn và để đạt được mục tiêu ấy, GDP cần tăng từ 8,5 đến 10 % một năm. Hiện tại tăng trưởng của Ấn Độ đang ở mức 7 %, tức là chưa đủ để giải quyết thất nghiệp. Một khó khăn khác đặt ra cho các nhà phân tích liên quan đến mức độ chính xác của các thống kê. Thống kê chính thức về thị trường lao động ở đây, cứ 6 năm mới được công bố một lần. Dù vậy trong một nghiên cứu độc lập được thực hiện gần đây nhất, căn cứ vào một cuộc khảo sát trong giai đoạn 2012-2018, ta thấy tỷ lệ thất nghiệp đối với nam giới sống ở nông thôn đang từ 5 % nhảy vọt lên đến 17 % ; Còn ở thành thị thì đang từ 8 % đã tăng lên đến 19 %. RFI : Còn thất bại thứ nhì gì ? Patrick de Jacquelot : Tôi muốn nói đến khu vực nông thôn, bao gồm tất cả các thành phố nhỏ, những người sống ở các vùng quê và đương nhiên là giới chăn nuôi. Cần biết rằng 60 % dân số Ấn Độ sống ở nông thôn, và thu nhập của họ tùy thuộc vào giá cả thực phẩm, vào mùa màng ; 40 % những người trong tuổi lao động ở các vùng nông thôn là nông gia. Nhìn vào hoàn cảnh của số này, ta thấy thu nhập và chất lượng cuộc sống của họ tuột dốc trong những năm tháng ông Modi cầm quyền bởi giá thu mua nhu yếu phẩm sụt giảm. Thành phần này chắc chắn là khó mà bỏ phiếu cho đảng BJP của thủ tướng Modi. Một bằng chứng rõ rệt là trong cuộc tuyển cử tháng 12/2018 tại các bang quan trọng, đảng BJP cầm quyền thua đậm tại ba bang lớn. RFI : Một sai lầm nghiêm trọng khác là biện pháp đổi tiền. Chính phủ thu hồi các tờ giấy giấy bạc 500 và 1000 rupee. Patrick de Jacquelot : Một ngày đẹp trời tháng 11/2016 chính ông Modi thông báo trên đài truyền hình thu hồi 86 % lượng tiền mặt đang lưu hành. Cần biết rằng ở đây người ta toàn dùng tiền mặt để thanh toán và Ấn Độ là một trong những quốc gia có một nền kinh tế ngầm rất lớn. Hậu quả kèm theo là chỉ vài giờ sau phát biểu của thủ tướng, dân chúng rồng rắn xếp hàng ở ngân hàng để đổi tiền. Họ phải đợi hàng giờ, thậm chí là từ ngày này qua ngày kia để đổi tiền. Trong khi đó ở các cửa hiệu, các quán ăn, không ai nhận tiền mặt nữa. Trong nhiều tuần lễ, kinh tế bị tê liệt. Như vừa nói, tại Ấn Độ, kinh tế ngầm chiếm từ 60 đến 70 % các sinh hoạt hàng ngày. Như vậy, ngày một ngày hai, có không biết bao nhiêu người bị mất việc. Dù vậy tôi không thể trích dẫn thống kê chính thức, bởi vì chúng ta đang nói đến các hoạt động kinh tế ngầm. Có điều mọi người than rằng kinh tế Ấn Độ bị chựng lại trong vòng cả năm vì biện pháp đổi tiền này. Nhưng cũng phải nói rằng, Narendra Modi là một bậc thầy trong nghệ thuật đánh lạc hướng công luận. Ông giải thích với dân chúng rằng thu hồi tiền với mệnh giá 500 và 1000 rupee là để chống tham nhũng, những kẻ tham ô hay tội phạm có đồng tiền bất chính sẽ không dám đem ra ngân hàng đổi tiền. Nhưng tính toán đó hoàn toàn sai, bởi vì hơn 99 % các tờ giấy bạc này đều được đem ra ngân hàng để đổi lấy đồng tiền mới. Có nhiều khả năng, những ai từng khốn khổ về chính sách đổi tiền này chắc không bầu lại cho Modi và đảng của ông. Nhưng thú thật cũng rất khó lường trước được hậu quả chính trị từ sau lầm này. Xin cảm ơn nhà báo Patrick de Jacquelot, nguyên thông tín viên thường trực của báo Les Echos tại New Delhi và hiện là một trong những thành viên của ban biên tập báo mạng Asialyst.com. Yếu tố kinh tế không giải thích tất cả Mặc dù nội các của thủ tướng Modi thất bại trong một số những mục tiêu đã đề ra, nhưng giới quan sát về tình hình Ấn Độ không loại trừ khả năng đảng BJP của ông một lần nữa sẽ về đầu trong cuộc tuyển cử sắp mở ra vào ngày 11/04/2019. Thứ nhất, chính trường Ấn Độ luôn đem lại những bất ngờ. Thứ hai là đảng đối lập Quốc Đại đang trong thế chia năm sẻ bảy, khó có hy vọng thu được nhiều phiếu của cử tri. Có khả năng thủ tướng Modi sẽ không tái đắc cử với đa số áp đảo như hồi năm 2014 nhưng đảng BJP vẫn hy vọng về đầu và sẽ phải tìm liên minh để thành lập chính phủ. Nếu kịch bản này xảy ra, thì đó là nhờ tài thuyết phục khéo léo của ông Narendra Modi, người thường xuyên đảo ngược được cái thế cờ để thoát hiểm. Sau cùng, ngoài vấn đề cơm áo gạo tiền thiết thực với người dân, thủ tướng Modi còn có một lá chủ bài khác trong tay : an ninh và địa chính trị. Về an ninh, New Delhi đang tập trung vào điểm nóng là Pakistan sát cạnh. Còn về địa chính trị, trọng tâm hiện nay là quan hệ nhậy cảm giữa New Delhi với Bắc Kinh, là vị trí chiến lược của Ấn Độ trong chính sách xoay trục sang châu Á Thái Bình Dương mà Washington đang theo đuổi.