TẠP CHÍ KINH TẾ

Một mặt trận chiến tranh thương mại mới đang bùng lên tại châu Á giữa Tokyo và Seoul ? Đâu là nguyên nhân sâu xa khiến Nhật Bản siết chặt xuất khẩu nguyên liệu được sử dụng trong công nghệ cao bán cho Hàn Quốc ? Tác hại đến mức nào đối với hai nền công nghiệp phát triển tại Đông Bắc Á này ? Xung khắc Nhật- Hàn có lợi gì cho Trung Quốc hay không ? Đàm phán trực tiếp với Tokyo thất bại, Seoul cầu viện Mỹ, yêu cầu Tổ Chức Thương Mại Thế Giới (WTO) đứng ra làm trọng tài giải quyết tranh chấp và đòi Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc can thiệp. WTO đã đưa hồ sơ này vào chương trình nghị sự khóa họp đại hội đồng vào ngày 23/07/2019 tại Thụy Sĩ. Tokyo giới hạn xuất khẩu ba loại hóa chất rất cần thiết cho ngành công nghệ bán dẫn và màn hình điện thoại thông minh của Hàn Quốc. Ba mặt hàng được dùng trong công nghệ cao đó gồm nhựa nhiệt dẻo Fluoride Polyamide để sản xuất màn hình điện thoại cầm tay hay máy tính bảng, máy vi tính ; chất quang khắc Photoresist và khí Hydrogen Fluoride trong sản xuất công nghệ bán dẫn và chip điện tử. Mọi thương vụ giữa các công ty của Nhật với khách hàng Hàn Quốc liên quan đến những mặt hàng này phải được phép của chính phủ. Thời hạn xem xét hồ sơ có thể kéo dài 90 ngày. Chính phủ Nhật hôm 04/07/2019 viện lý do "an ninh quốc gia" phạt Hàn Quốc và giải thích : Thứ nhất là Seoul quản lý kém cỏi, để một số hàng bán dẫn sản xuất tại Hàn Quốc có nguyên liệu của Nhật được bán sang Bắc Triều Tiên, vi phạm lệnh cấm vận của Liên Hiệp Quốc. Thứ hai là ba hóa chất nói trên được Bình Nhưỡng dùng để chế tạo vũ khí hóa học và sử dụng trong chương trình phát triển hạt nhân và tên lửa, đe dọa trực tiếp đến an ninh Nhật Bản. Phát ngôn viên của thủ tướng Shinzo Abe không đưa ra bằng chứng về những cáo buộc trên. Quyết định siết chặt xuất khẩu nguyên liệu dùng trong công nghệ cao sang Hàn Quốc được đưa ra sau quyết định của tư pháp Hàn Quốc đòi các công ty Nhật bồi thường cho những nạn nhân xứ Hàn bị cưỡng bức lao động trong thời gian Nhật Bản xâm chiếm Triều Tiên (1910-1945). Nhật cũng dùng đòn "bắt chẹt" Không phải tình cờ mà Tokyo đưa ba mặt hàng nói trên vào danh sách cấm. Theo Cơ Quan Ngoại Thương Nhật Bản (Japan External Trade Organization), trên cả ba thị trường này, thế giới lệ thuộc đến hơn 90 % vào xuất khẩu của Nhật. Nói một cách dễ hiểu, không có nhựa dẻo hay chất khắc quang, ngay cả đến một tập đoàn lớn như Samsung cũng không tài nào sản xuất được các bộ vi xử lý (microprocessor), bộ nhớ cho chip điện tử, hay màn hình cho máy tính bảng, màn hình tivi hay máy vi tính ... Vấn đề đặt ra là hai tập đoàn Hàn Quốc Samsung Electronics và SK Hynix đang làm chủ 70 % thị trường bộ nhớ của máy tính và các hệ điều khiển trên thế giới, là nguồn cung cấp chính cho các tập đoàn điện tử và tin học khác của Mỹ, châu Âu hay Trung Quốc. Công nghệ bán dẫn và bộ nhớ điện tử chiếm đến 20 % tổng kim ngạch xuất khẩu của Hàn Quốc. Trước thời điểm 2010, Nhật Bản là nguồn cung cấp số 1 của thế giới, nhưng đã bị Hàn Quốc soán ngôi từ gần 2 thập niên qua. Trả lời báo Japan Times, chuyên gia Graham Ong Webb, Đại Học Công Nghệ Nayang- NTU Singapore, thẩm định thiệt hại kinh tế sẽ rất to lớn đối với Hàn Quốc. Graham Ong Webb : "Tôi nghĩ rằng thiệt hại đối với kinh tế Hàn Quốc sẽ khá nghiêm trọng, bởi vì như ta đã biết, công nghệ bán dẫn và bộ chip điện tử chiếm một trọng lượng rất lớn về sản xuất và xuất khẩu của Hàn Quốc. Tokyo biết rõ điều này và cố tình xoáy vào điểm nhậy cảm nhất đối với kinh tế Hàn Quốc. Tôi cho rằng thủ tướng Abe đã đạt được mục tiêu muốn nhắm tới. Nhật Bản đã ghi được một bàn thắng quan trọng. Dù vậy, nhiều nhà quan sát chỉ trích chính quyền Tokyo phạt Hàn Quốc, nhưng lại để các doanh nghiệp Nhật Bản bị vạ lây. Thêm vào đó, dây chuyền cung ứng của thế giới bị xáo trộn. Các nền kinh tế trên thế giới, đặc biệt là trong vùng châu Á Thái Bình Dương, đã lệ thuộc nhiều vào lẫn nhau, do đó không tránh khỏi tác động dây chuyền. Các chỉ số về kinh tế, thương mại, sản xuất sẽ cho chúng ta sẽ rõ điều đó trong ba tháng sắp tới. Thiệt hại "hai chiều" Lệnh giới hạn xuất khẩu hóa chất Nhật Bản sang thị trường Hàn Quốc sẽ tác động mạnh đến toàn thế giới, bởi các tập đoàn Hàn Quốc trong lĩnh vực này là nguồn cung cấp chính cho những các nhà sản xuất từ Apple của Mỹ đến Hoa Vi của Trung Quốc. Tình hình nghiêm trọng đến nỗi, trước khi đại diện chính phủ Nhật, Hàn họp tại Tokyo hôm 12/07/2019, lãnh đạo các tập đoàn lớn của Hàn Quốc, từ Samsung đến Lotte, LG Display, Huyndai... đã liên tục đối thoại trực tiếp với các nhà cung cấp Nhật Bản để "tìm ra một lối thoát", ít ra là trong ngắn hạn, tránh để dây chuyền cung ứng bị gián đoạn. Bởi trong đợt đọ sức lần này, các công ty Nhật cũng nóng lòng không kém và muốn chóng khép lại xung khắc Nhật - Hàn. Theo nghiên cứu được Viện Kinh Tế Hàn Quốc KERI công bố hôm 10/07/2019, nếu xung đột thương mại giữa Tokyo với Seoul kéo dài, hoạt động trong ngành công nghiệp sản xuất điện tử và bán dẫn của Hàn Quốc sẽ  giảm hơn 20 %. Thiệt hại đối với phía Nhật Bản sẽ là 15,5 %. Giáo sư Masao Okonogi đại học Keio - Nhật Bản, đánh giá, thủ tướng Abe "lầm to" khi phạt Seoul, bởi biện pháp này chỉ "càng làm dấy lên tinh thần dân tộc chủ nghĩa của công luận xứ Hàn. Hậu quả kèm theo là những nỗ lực đối thoại của tổng thống Moon Jae In có nguy cơ bị phá hủy". Giáo sư trường Kinh tế và Thương Mại Quốc Tế đại học Pusan, Ryo Hinata Yamaguchi, được báo South China Morning Post, trích dẫn ghi nhận, xung khắc Nhật Hàn đem lại tác động "hai chiều". Nếu như Nhật Bản là nguồn cung cấp nguyên liệu chính của Hàn Quốc, thì đổi lại Hàn Quốc là một thị trường mà các nhà xuất khẩu trên xứ hoa anh đào không thể bỏ qua. Nhìn từ Seoul, chính lo ngại con gà đẻ trứng vàng của nền công nghiệp sa sút, tổng thống Moon Jae In đích thân chủ trì không dưới hai cuộc họp với các nhà sản xuất Hàn Quốc. Chính phủ cam kết một mặt gấp rút đàm phán với Nhật Bản và vận động các kênh ngoại giao tối đa như với Mỹ, WTO hay Liên Hiệp Quốc, để tháo gỡ bế tắc, mặt khác hỗ trợ tối đa các công ty quốc gia, dành đến 255 triệu đô la để cứu những doanh nghiệp bị điêu đứng vì lệnh cấm vận của chính quyền Tokyo. Yếu tố chính trị trong nước cờ của Tokyo Vậy ngoài yếu tố "an ninh quốc gia", có động lực nào khác nữa đã thôi thúc nội các của thủ tướng Abe khiêu chiến với Seoul ? Cho đến nay, tất cả các nhà quan sát đều gắn liền đòn trừng phạt của Nhật với vụ hồi tháng 10/2018, một tòa án tại Seoul ra phán quyết đòi Nhật Bản bồi thường cho những nạn nhân bị cưỡng bức lao động thời kỳ quân đội Nhật Hoàng chiếm đóng bán đảo Triều Tiên nửa đầu thế kỷ 20. Tokyo đáp lại rằng, tranh chấp vì quá khứ lịch sử đó đã được giải quyết xong từ năm 1965, khi Nhật - Hàn nối lại quan hệ ngoại giao. Tuy nhiên, ngay trong nội bộ chính quyền, khi được hỏi về liên hệ giữa hai hồ sơ nói trên và thậm chí là liên quan luôn cả đến vấn đề gái giải sầu bị cưỡng bức phục vụ cho quân đội Thiên Hoàng, các quan chức Nhật thường đưa ra những lời giải thích theo kiểu trống đánh xuôi, kèn thổi ngược. Tất cả những người được hỏi đều chỉ đồng ý phát biểu với điều kiện xin được giấu tên. Điều này cho thấy đây là một đề tài hết sức nhạy cảm tại Tokyo hiện nay. Về câu hỏi lệnh cấm xuất khẩu vật liệu công nghệ cao cho Hàn Quốc kéo dài bao lâu, tất cả các nhà bình luận đều cho rằng, bế tắc sẽ kéo dài cho đến hết kỳ bầu cử Thượng Viện Nhật Bản lần này. Ngày 21/07/2019, cử tri Nhật được kêu gọi bầu lại 124 trên tổng số 245 thượng nghị sĩ. Đảng Tự Do Dân Chủ đang cầm quyền và một số các liên minh được dự đoán duy trì được đa số tại Thượng Viện, nhưng thủ tướng Shinzo Abe cần một đa số rộng rãi tại đây để dễ dàng thông qua bản Hiến Pháp sửa đổi . Từ khi lên cầm quyền năm 2012, ông Abe đề ra mục tiêu sửa đổi Hiến Pháp nhằm tăng cường vai trò của Lực Lượng Phòng Vệ Nhật Bản. Để đạt được mục tiêu nói trên, thủ tướng Abe chứng minh ông là một nhà lãnh đạo cứng rắn đối với Hàn Quốc để ve vãn các thành phần bảo thủ. Biện pháp bảo hộ trá hình ? Dù vậy, điều hiển nhiên hơn cả là cuộc đọ sức Nhật Hàn có bắt nguồn từ yếu tố kinh tế : Nhật Bản dùng lá bài an ninh để triệt đường Hàn Quốc trên bàn cờ công nghệ cao. Nhà nghiên cứu Graham Ong Webb, đại học NTU Singapore, phân tích: Graham Ong –Webb : Chính xác là như vậy và thật ra xung khắc giữa Tokyo với Seoul hiện nay thực sự là một cuộc chiến tranh công nghệ. Tương tự như trong cuộc đọ sức giữa Hoa Kỳ với Trung Quốc, công nghệ cao mới là cốt lõi của vấn đề, bởi đấy là nguồn đem lại tăng trưởng và bảo đảm công việc làm trong tương lai. Chúng ta đang đứng trước thời đại công nghệ 4.0 và kèm theo đó là tất cả những phát minh về công nghệ, là thành phố thông minh với nhưng dụng cụ kết nối... Thách thức ấy là động cơ khiến Tokyo khiêu chiến với Seoul, cho dù hành vi này sẽ làm tổn hại đến kinh tế của chính nước Nhật. Đã đến lúc tất cả các quốc gia nên có những bước chuẩn bị, tránh để bị bắt bí như trường hợp của Hàn Quốc hiện nay. Câu hỏi cuối cùng, Hàn Quốc rút được bài học nào từ xung đột lần này ? Graham Ong Webb, đại học NTU Singapore, trả lời : Graham Ong –Webb : Khủng hoảng lần này có thể mở ra nhiều cơ hội cho Hàn Quốc - tương tự như trong trường hợp chính quyền Mỹ trừng phạt các tập đoàn của Trung Quốc. Đây phải là cơ hội để tất cả các công ty trong ngành công nghệ cao giảm bớt mức độ lệ thuộc vào một hay hai nguồn cung cấp, bất luận đó Nhật, Mỹ hay Trung Quốc. Đây là thời cơ để đầu tư nhiều hơn nữa vào khâu nghiên cứu và phát triển. Mục đích sau cùng là để tự lập trong lĩnh vực sản xuất chip và bán dẫn. Bài học lần này là các công ty Hàn Quốc cần tránh để bị bắt bí. Theo tôi, trong tương lai, khuynh hướng dùng lá bài an ninh quốc gia để gây áp lực hoặc để bắt chẹt các đổi thủ về kinh tế hay thương mại sẽ ngày càng gia tăng. Mô hình kinh tế toàn cầu mà ở đó các nền công nghiệp phụ thuộc vào lẫn nhau bắt đầu cho thấy những giới hạn. Hai nước đông bắc Á cùng là đồng minh của Mỹ này cần nhau về chiến lược, lệ thuộc lẫn nhau về mặt kinh tế, nhưng vẫn chưa thực sự sang trang quá khứ lịch sử. Hiềm khích vì quá khứ đó đang mở ra một cánh cửa cho công nghệ cao của Trung Quốc. Chuyên gia June Park, đại học Hàn Quốc mang tên tổng thống Mỹ George Mason, trên báo South China Morning Post ngày 10/07/2019 cảnh báo nếu như Nhật - Hàn phá vỡ chuỗi cung ứng toàn cầu trong lĩnh vực công nghệ bán dẫn và chip điện tử thì quốc gia, thì Trung Quốc sẽ sẵn sàng lấp vào chỗ trống. Đây sẽ là bệ phóng cho công nghệ semiconductor của Bắc Kinh. Kế hoạch tự lực tự cường Made in China 2025 và nhất là chiến tranh thương mại với Hoa Kỳ đã là những bàn đạp cho mảng công nghệ này của Trung Quốc phát triển. Trong một tương lai không xa, câu lạc bộ các nhà cung cấp hàng bán dẫn của thế giới sẽ có thêm thành viên Trung Quốc. Chính quyền Shinzo Abe có tính đến nước cờ đó hay chưa ?

Iran và Mỹ đang tính toán những gì với lá bài dầu hỏa ? Teheran thị uy tại eo biển Ormuz nhằm kích giá dầu lên cao trong lúc Hoa Kỳ đã trở thành nguồn sản xuất dầu số 1 của thế giới, nhu cầu tiêu thụ của toàn cầu đóng băng vì xung đột thương mại Mỹ- Trung. Washington và Teheran cùng đang đặt ra một bài toán nan giải cho Ả Rập Xê Út, cột trụ trong tổ chức OPEC bao gồm 14 quốc gia xuất khẩu dầu hỏa. Sau hai đợt sáu tàu dầu bị tấn công gần eo biển Ormuz trên biển Oman trong vòng một tháng, thị trường dầu hỏa thế giới trong trạng thái bất an, không biết khi nào nổ ra chiến tranh trong vùng Vịnh. Ngày 20/06/2019, chiến tranh suýt nổ ra. Tổng thống Donald Trump đã dừng tay vào phút chót sau khi ra lệnh cho quân đội Mỹ tấn công vào một số mục tiêu của Iran. Đây là bước kế tiếp sau một loạt sự cố trong vùng Vịnh Ba Tư. Ngày 12/05/2019 bốn tàu chở dầu bị phá hoại ngoài khơi cảng Fujairah thuộc Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất. Hai trong số này thuộc Ả Rập Xê Út. Lập tức Riyad và Abu Dhabi và cả Washington tố cáo Teheran là thủ phạm. Chính quyền của tổng thống Rohani mạnh mẽ bác bỏ những cáo buộc nói trên. Hoa Kỳ tham khảo ý kiến các đối tác châu Âu và đồng minh trong vùng Vịnh. Nhà Trắng đưa quân và trang thiết bị quân sự đến khu vực nhậy cảm này. Một tháng sau, thêm hai chiếc tàu chở dầu lại bị phá hoại cũng trong vùng biển Oman, cách không xa eo biển Ormuz. Một trong hai chiếc tàu bị tấn công là của Nhật Bản và sự cố xảy ra đúng vào thời điểm thủ tướng Shinzo Abe đang có mặt tại Teheran với hy vọng làm trung gian để Mỹ và Iran nối lại đối thoại về hạt nhân. Chỉ vài giờ sau, Hoa Kỳ đưa ra những bằng chức cáo buộc Iran gây hấn. Một tuần lễ sau, chính quyền Teheran thông báo bắn rơi một máy bay không người lái của Mỹ thâm nhập không phận Iran. Đầu tiên hết, phía Mỹ và Iran đưa ra những thông tin trái ngược nhau về vật thể bay bị bắn hạ, sau đó, đôi bên bất đồng về vị trí của chiếc máy bay không người lái bị bắn rơi. Tổng thống Hoa Kỳ chuẩn bị ra lệnh cho quân đội can thiệp để trả đũa Iran, nhưng cuối cùng đã dừng tay. Nhiều hãng hàng không dân sự quốc tế thông báo tránh bay qua khu vực eo biển Ormuz. Trả lời đài RFI Pháp ngữ, Francis Perrin Giám đốc nghiên cứu Viện Quan Hệ Quốc Tế và Chiến Lược (IRIS) giải thích thêm về vị trí chiến lược của eo biển Ormuz : Francis Perrin : Ở giai đoạn 1, đôi bên lời qua tiếng lại. Teheran dọa phong tỏa eo biển Ormuz để gây áp lực chống lại lệnh cấm vận dầu hỏa của Mỹ. Eo biển Ormuz là cửa ngõ đưa dầu của tất cả các nước trong vùng Vịnh ra thế giới bên ngoài. Thế rồi trong những ngày gần đây tình hình nóng lên thêm, sau các đợt tàu dầu bị tấn công, máy bay không người lái của Mỹ bị Iran bắn hạ, một đường ống dẫn dầu của Ả Rập Xê Út bị phá hoại ... Trong tất cả các sự cố này, thiệt hại vật chất không quá nghiêm trọng nhưng chúng cho thấy tình hình đang rất căng trong vùng Vịnh Ba Tư. Trung Đông là một tuyến huyết mạch của các hoạt động giao thương đối với dầu hỏa và khí đốt. Theo thẩm định của tập đoàn dầu khí Anh BP, đây là nơi có 48% trữ lượng dầu hỏa và 41 % khí đốt của thế giới. Hơn nữa Trung Đông cũng là nơi hội tụ rất nhiều mối căng thẳng, giữa Mỹ với Iran, giữa Iran với Ả Rập Xê Út, giữa Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất với Iran, đó là chưa kể Israel là kẻ thù không đội trời chung của Iran nhưng lần này, Israel đứng ngoài cuộc. Trung bình mỗi ngày có khoảng 30 tàu chở dầu và khí đốt rời Vịnh Ba Tư qua ngả eo biển Ormuz. Phần lớn trong số này là để cung cấp cho Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ và Hàn Quốc, nhưng trong số những khách hàng mua dầu của Trung Đông có cả châu Âu và Mỹ. Nếu vì bất kỳ một lý do nào, Iran phong tỏa eo biển Ormuz, khả năng còn lại duy nhất để đưa dầu hỏa của Trung Đông ra thế giới bên ngoài là đường ống dẫn dầu của Ả Rập Xê Út nối thẳng với Hồng Hải. Nhưng công suất chỉ từ 6 đến 7 triệu thùng dầu một ngày thay vì gần 18 triệu thùng như tuyến đường vận chuyển qua eo biển Ormuz. Về chiến lược, Hoa Kỳ hiện có tất cả 7 căn cứ quân sự trong Vịnh Ba Tư, đặt tại Koweit, Qatar, Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất và Bahrein. Ở bờ đông vịnh này, Iran đặt không dưới một chục căn cứ không quân, hải quân và các trạm có trang bị tên lửa địa đối không. Dù vậy cả phía Teheran lẫn Washington cùng khẳng định không muốn phải sử dụng đến sức mạnh quân sự. Chuyên gia Pháp, Francis Perrin, không loại trừ khả năng tình hình xấu đi và khi đó giá dầu thô trên thế giới sẽ tăng vọt, đe dọa trực tiếp đến tăng trưởng toàn cầu. Francis Perrin : Mục đích của Mỹ và Iran là cùng tránh để nổ ra chiến tranh. Tuy nhiên với những căng thẳng và áp lực dồn dập, một sự cố vượt ngoài tầm kiểm soát hoàn toàn có thể xảy ra. Trước mắt, hậu quả đối với giá dầu còn được kềm chế. Giá dầu tăng thêm được một vài đô la một vài ngày sau vụ tàu dầu bị tấn công. Không có chuyện giá dầu "bốc cháy", nhưng thị trường dầu hỏa thế giới trong trạng thái bất ổn và chờ đợi. Dù vậy, đây là một trò chơi nguy hiểm. Các bên đang đùa với lửa tại mộ khu vực hàm chứa rất là nhiều dầu khí và cộng thêm vào đó là những căng thẳng về chính trị rất lớn. Đây cũng là nơi đang diễn ra hai cuộc chiến Syria và Yemen. Các đối thủ trong khu vực đều đằng đằng sát khí. Đôi khi chiến tranh bùng nổ không vì cố ý mà do vô tình. Có lẽ kịch bản đó không quá xa vời. Không có hiện tượng giá dầu "bốc cháy", nhưng sau loạt sự cố hôm 13/06/2019 giá chuyên chở dầu đã tăng 20 % và phần lớn do các hãng chở dầu phải đóng thêm tiền bảo hiểm. Câu hỏi kế tiếp là tại sao cho đến thời điểm này giá dầu trên thế giới vẫn dưới ngưỡng 70 đô la một thùng ? Hai yếu tố cho phép trả lời câu hỏi trên : thứ nhất là nhờ công nghệ khai thác dầu đá phiến, Mỹ đã qua mặt luôn cả Ả Rập Xê Út trở thành nguồn sản xuất số 1 thế giới. Theo số liệu chính thức của cơ quan năng lượng Mỹ, tháng 04/2019, mỗi ngày các nhà sản xuất ở Hoa Kỳ có khả năng cung cấp 12 triệu thùng dầu. Mức tiêu thụ của toàn thế giới là 100 triệu thùng một ngày. Thêm vào đó, ở Nhà Trắng, Donald Trump chủ trương giữ giá dầu ở mức phải chăng, tránh đe dọa đến tăng trưởng của Mỹ. Yếu tố thứ nhì là căng thẳng trong Vịnh Ba Tư bùng lên đúng vào lúc chiến tranh thương mại Mỹ -Trung Quốc lại trở nên căng thẳng, đàm phán giữa Washington và Bắc Kinh bị đóng băng, khiến thế giới lo ngại tăng trưởng toàn cầu bị chựng lại. Mức cầu về dầu hỏa qua đó sụt giảm. Thế giới dường như bận tâm vì cuộc đọ sức giữa Mỹ và Trung Quốc trên các mặt trận thương mại, công nghệ và chiến lược nhiều hơn là vì mối đe dọa khủng hoảng dầu hỏa xuất phát từ vùng Vịnh. Và như vậy giá dầu vẫn dao động từ 60 đến 65 đô la một thùng bất chấp căng thẳng ở eo biển Ormuz, những đòn hù dọa cả từ phía Iran lẫn Hoa Kỳ, và kể cả việc một nguồn cung cấp vàng đen khác cho thế giới là Venezuela đã bị việt vị. Chính trong bối cảnh này mà ngày 01/07/2019 khối các nước xuất khẩu dầu hỏa OPEC do Ả Rập Xê Út dẫn đầu đã xích lại gần với Nga. Các bên đồng ý giảm bớt khả năng xuất khẩu để đẩy giá dầu thô lên cao. Iran là một trong số 14 thành viên khối OPEC không mấy hài lòng về thỏa thuận giữa Riyad với Matxcơva. Trong lúc mà Teheran khuấy động tình hình để đẩy giá dầu lên cao như phân tích của giám đốc Viện Nghiên Cứu Quan Hệ Quốc Tế và Chiến Lược, Francis Perrin. Francis Perrin : Iran cố tình gây hoảng loạn trên thị trường dầu hỏa nhưng hiện tại không thành công. Chịu lệnh trừng phạt của Mỹ, Teheran ngày càng xuất khẩu ít dầu nên cần đẩy giá dầu lên cao. Để so sánh, vào mùa xuân 2018 Iran xuất khẩu môi ngày 2,5 triệu thùng dầu, giờ đây lượng dầu của Iran được bán ra trên thế giới chỉ còn một triệu thùng một ngày. Tăng trưởng của Iran liên tục giảm sụt trong hai năm 2018 và 2019, đồng tiền quốc gia mất giá hơn 50 % và lạm phát tăng cao. Trong lúc Mỹ ngày càng siết chặt gọng kềm cấm vận, Teheran muốn đẩy giá dầu lên cao nhưng chưa thành công. Chính quyền Trump một mặt muốn hỗ trợ các nhà sản xuất dầu hỏa quốc gia bằng cách đẩy giá dầu lên cao, nhưng lại muốn tránh gây nên một cuộc "khủng hoảng dầu lửa", bất lợi cho túi tiền của người Mỹ, cho guồng máy sản xuất của Hoa Kỳ. Chính trên điểm này, mà Washington đã đẩy Ả Rập Xê Út, thành viên quan trọng nhất của khối OPEPC, vào vòng tay của nước Nga. Còn quá sớm để cho rằng Washington đang đảo lộn trật tự trên bàn cờ dầu hỏa và năng lượng thế giới, nhưng ngần ấy những yếu tố cũng đủ để các chuyên gia phân tích về thị trường dầu lửa thế giới đau đầu !

Thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung đạt được tại Osaka bền được bao lâu ? Đôi bên nhượng bộ những gì ? Những cam kết của Washington và Bắc Kinh đáng tin cậy đến đâu ? Chuyên gia về Đông Bắc Á Antoine Bondaz, Viện Nghiên Cứu Chiến Lược Pháp, trả lời các câu hỏi trên với RFI tiếng Việt. 48 giờ sau cuộc họp rất được mong đợi giữa tổng thống Mỹ và chủ tịch Trung Quốc bên lề thượng đỉnh G20 tại Osaka, Nhật Bản, chỉ số chứng khoán từ Âu sang Á và nhất là tại Hoa Kỳ đã tăng vọt. Hứa hẹn đôi bên tạm dừng áp thêm thuế nhập khẩu vào hàng của đối phương, viễn cảnh Washington và Bắc Kinh mở lại đàm phán thương mại, chính quyền Trump nới lỏng gọng kềm cho tập đoàn viễn thông Trung Quốc Hoa Vi khiến các nhà đầu tư hy vọng. Kịch bản này từng diễn ra đầu tháng 12/2018 khi nguyên thủ Mỹ và Trung Quốc chia tay nhau ở Buenos Aires-Achentina, cũng với một thỏa thuận đình chiến về mậu dịch. Lần này, sau cuộc hội đàm 80 phút tại Osaka, phái đoàn Mỹ và Trung Quốc ra về với cam kết ngừng các biện pháp leo thang để nhường chỗ cho các vòng thương thảo. Khác với tại Buenos Aires, Washington không đưa ra thời hạn đàm phán. Nhưng tương tự như lần trước, phía chính quyền Trump ồn ào tuyên bố đã có một buổi làm việc "rất tích cực" với Bắc Kinh, thỏa thuận không còn xa vời, và đây sẽ là một thỏa thuận "tốt" và "có lợi" cho dân Mỹ. Cụ thể hơn, báo chí được biết là hai ông Trump và Tập đã đồng ý trên hai điểm quan trọng. Một là Trung Quốc hứa nhập khẩu trở lại nông phẩm của Hoa Kỳ và hai là Washington tạm dừng lệnh cấm các công ty Mỹ giao thương với Hoa Vi. Nhưng tổng thống Trump cũng nhấn mạnh là không có ý định rút Hoa Vi ra khỏi danh sách đen các tập đoàn nước ngoài bị Washington coi là một mối đe dọa đối với an ninh quốc gia. Khác với Hoa Kỳ, phía Trung Quốc không để lộ nhiều thông tin ra ngoài. Trả lời đài RFI tiếng Việt, chuyên gia Antoine Bondaz ghi nhận cuộc họp hôm 29/06/2019 tại Osaka giữa hai ông Donald Trump và Tập Cận Bình chủ yếu nhằm thu hút chú ý công luận. Về thực chất, các nhà đầu tư quốc tế không chờ đợi gì nhiều, dù vậy nguyên thủ hai nước tạo môi trường thuận lợi để phái đoàn hai bên nối lại đàm phán. Antoine Bondaz : Đây là một màn dàn dựng để cho thấy là đôi bên cùng thành công. Đừng quên rằng tại thượng đỉnh G20 tổ chức ở Achentina cuối năm ngoái, tổng thống Mỹ đã ký kết được một thỏa thuận về tự do mậu dịch với hai nước láng giềng sát cạnh là Canada và Mêhicô và cũng đã đồng ý về một thỏa thuận "ngừng bắn" với Trung Quốc. Lần này, Washington và Bắc Kinh không thông qua bất kỳ một thỏa thuận chính thức nào về thương mại. Đôi bên chỉ đồng ý nối lại đàm phán và cả Donald Trump lẫn ông Tập Cận Bình cùng để cho phái đoàn của mình bắt tay vào việc. Không có gì bảo đảm là trong ngắn hạn Mỹ và Trung Quốc san bằng được những bất đồng, bởi vì tất cả những khúc mắc và những điểm nhạy cảm gây xung đột vẫn tồn tại. Trong nhiều tháng qua, Mỹ và Trung Quốc không giải quyết được gì trên những bất đồng đó. Nhìn kỹ, ta thấy ngay tất cả chỉ là những tuyên bố suông. Về cơ bản, "không có gì thay đổi" Những điểm nhạy cảm vẫn tồn đọng từ 12 vòng đàm phán vừa qua gồm những gì và không lẽ đôi bên không hề đạt được một chút tiến triển nào trên những hồ sơ gai góc đó ? Antoine Bondaz : Phía Hoa Kỳ đặt ra nhiều yêu sách với Trung Quốc. Thứ nhất là nguyên tắc có qua có lại, đòi Bắc Kinh bảo đảm cho các công ty Mỹ tham gia thị trường Trung Quốc một cách bình đẳng hơn. Thứ hai là chính quyền Trump bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, bảo vệ các bằng sáng chế của các hãng Mỹ. Về phía Bắc Kinh, Tập Cận Bình không thể nhượng bộ Donald Trump trên những vấn đề cơ bản đó, vì lùi bước có nghĩa là Trung Quốc đầu hàng Mỹ. Không hẳn là Trung Quốc không nhượng bộ. Ít ra là qua lời nói. Vào lúc Donald Trump và Tập Cận Bình bắt tay nhau tại Osaka, Nhật Bản, bộ Thương Mại Trung Quốc thông báo giảm nhẹ hoặc xóa bỏ lệnh cấm các công ty nước ngoài đầu tư vào một số lĩnh vực. Từ ngày 30/07/2019 Bắc Kinh sẽ mở cửa đón đầu tư nước ngoài vào các lĩnh vực : vận tải đường biển, công nghiệp giải trí, một số hoạt động khai thác dầu hỏa và khí đốt ... Danh sách cấm của Trung Quốc hiện đang liên quan đến 48 lĩnh vực kinh tế, đến cuối tháng này sẽ được thu hẹp lại còn 40. Tuy nhiên theo ông Antoine Bondaz, tất cả những cử chỉ hòa hoãn của đôi bên chỉ là bề ngoài : Antoine Bondaz : Trong cuộc đối đầu Mỹ - Trung, vấn đề chính là Trung Quốc muốn bắt kịp Hoa Kỳ. Bắc Kinh muốn đứng ngang hàng và thậm chí là hơn cả Mỹ về kinh tế và nhất là về công nghệ cao. Đối với Washington, sự vươn lên này biến Trung Quốc thành một mối đe dọa trực tiếp. Đó là điều cơ bản đối với Trump hay bất kỳ một người nào khác ở Nhà Trắng. Trên chính trường Mỹ, hai đảng Dân Chủ và Cộng Hòa bất đồng với nhau về khá nhiều hồ sơ, nhưng riêng đối với Trung Quốc thì khác. Cả hai đảng này cùng đồng ý phải ngăn chận Trung Quốc trước khi nước này bắt kịp Hoa Kỳ về mặt công nghiệp, chính trị và nhiều lĩnh vực khác nữa. Ngoài ra, báo chí hay nói đến « một hiệp định ngưng chiến » về thương mại, nhưng theo tôi, không thể xem thỏa thuận giữa hai ông Trump và Tập là hiệp định hưu chiến được, bởi vì trước mắt cả hai phía cùng duy trì các biện pháp áp thuế. Họ chỉ đồng ý với nhau là « không ban hành thêm các biện pháp trừng phạt mới, không đánh thuế nhập khẩu thêm vào hàng của nhau ». Để thực sự có thể coi là Mỹ và Trung Quốc « đình chiến », theo tôi, đôi bên phải trở về với thời điểm trước tháng 3/2018, tức là trước khi chính quyền Trump đánh thuế nhôm và thép của Trung Quốc, tiếp theo sau là những đòn trả đũa và leo thang. Tổng thống Trump rất đắc ý với các biện pháp đánh thuế nhập khẩu. Ông coi đó là một công cụ hiệu quả để bắt đối phương nhượng bộ và Donald Trump tin chắc sẽ đạt đến đích, đạt được một thỏa thuận tốt với Trung Quốc, như ông vẫn thường nói. Kết thúc gần một tuần lễ công du châu Á, trở về Hoa Kỳ, tổng thống Trump phải đối mặt với nhiều chỉ trích trong chính giới, vì quyết định nới lỏng lệnh phong tỏa Hoa Vi. Hai gương mặt nổi bật của đảng Cộng Hòa là thượng nghị sĩ Ted Cruz (bang Texas) và Marco Rubio (bang Florida) coi đây là một "sai lầm nghiêm trọng", bởi Hoa Vi vẫn bị nghi ngờ sử dụng trang thiết bị viễn thông nhằm mục đích dọ thám Hoa Kỳ. Tuy nhiên, theo lời Steve Tsang, giám đốc học viện SOAS China Institute- Đại Học Luân Đôn, nới lỏng trừng phạt Hoa Vi là một đòn khéo léo của Washington tránh để cho Bắc Kinh khai thác lá bài dân tộc chủ nghĩa, kêu gọi tẩy chay hàng Mỹ. Trump hay Tập đang "nóng ruột" ? Một tuyên bố khác được tổng thống Donald Trump lập đi lập lại nhiều lần sau cuộc hội đàm với nguyên thủ Trung Quốc đó là Nhà Trắng không "vội vã" đạt được một thỏa thuận về thương mại với Trung Quốc, nếu như đấy "không phải là một thỏa thuận tốt cho nước Mỹ". Giới quan sát cho rằng, tổng thống Mỹ không có nhiều thời gian như ông đã phát biểu với báo chí. Bức tranh kinh tế Hoa Kỳ không tệ, nhưng nhiều chỉ số cho thấy rằng, cỗ máy công nghiệp của Mỹ bị chựng lại. Nghiên cứu của cơ quan ISM - hiệp hội các nhà cung cấp, trụ sở tại bang Arizona, Hoa Kỳ cho thấy chỉ số hoạt động của nền công nghiệp Hoa Kỳ rơi xuống mức thấp nhất kể từ hai năm rưỡi nay. Nguyên nhân do chiến tranh thương mại Mỹ- Trung gây nên. Chỉ số trong ngành xây dựng trong tháng 5/2019 được bộ Thương Mại Mỹ công bố đã giảm mạnh hơn nhiều so với dự phóng. Trong bối cảnh đó chuyên gia Antoine Bondaz phác họa ra hai kịch bản cho bước kế tiếp trong cuộc đọ sức thương mại giữa Hoa Kỳ với Trung Quốc.  Antoine Bondaz : Hai kịch bản có thể xảy ra. Nếu như ép được Trung Quốc nhượng bộ thì chính quyền Mỹ sẽ dừng tay. Ngược lại nếu như Donald Trump không thuyết phục được cử tri Mỹ rằng việc ông làm là đúng và có hiệu quả, thì Nhà Trắng sẽ cứng rắn hơn nữa với Bắc Kinh. Trước mắt, không có dấu hiệu Trung Quốc sẵn sàng chiều ý Trump. Có nhiều khả năng tình hình còn căng thêm hơn nữa trong bối cảnh Mỹ sẽ bầu lại tổng thống vào năm tới. Trung Quốc bội ước hay Mỹ đổi ý ? Câu hỏi đặt ra là thỏa thuận Mỹ - Trung lần này liệu tồn tại được bao lâu. Gần bảy tháng trước, tại Buenos Aires, hai ông Tập Cận Bình và Donald Trump đã "tạm thời buông súng" để thương lượng. Đôi bên ấn định kỳ hạn 90 ngày. Nhưng rồi xung khắc thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đã hiện nguyên hình là một cuộc chiến công nghệ cao. Bước sang đầu tháng 5/2019 chính tổng thống Hoa Kỳ thông báo đôi bên đang cận kề một thỏa thuận đình chiến, để rồi vài ngày sau, Nhà Trắng tố cáo Bắc Kinh "bội ước" và tăng hỏa lực trong cuộc chiến thương mại với Trung Quốc. Có một điều chắc chắn với Donald Trump: một hiệp định thương mại "tốt" là một thỏa thuận sẽ giúp ông tái đắc cử tổng thống năm 2020. Còn với ông Tập Cận Bình, một thỏa thuận "tốt" phải là một văn bản phác họa ra mối quan hệ Mỹ - Trung cho tương lai, như ghi nhận của một chuyên gia về quan hệ Mỹ Trung, bà Yun Sun, thuộc trung tâm nghiên cứu Stimson Centre, trụ sở tại Washington. 

Một thế giới lưỡng cực về công nghệ đang hình thành. Hoa Vi chỉ là một biểu tượng trong cuộc đọ sức Mỹ - Trung nhằm kiểm soát kinh tế và cả sức mạnh quân sự trong thế kỳ 21. Trên đây là phân tích của chuyên gia Julien Nocetti, Viện Quan Hệ Quốc Tế Pháp IFRI. Tháng 05/2019 tổng thống Donald Trump viện cớ an ninh quốc gia cấm các tập đoàn Mỹ dùng và cung cấp trang thiết bị viễn thông cho các công ty nước ngoài thuộc diện nguy hiểm. Đối tượng đầu tiên trong tầm ngắm của chính quyền Mỹ là Hoa Vi, con chim đầu đàn của công nghệ viễn thông và high tech Trung Quốc. Nhưng Hoa Vi chỉ là « một cái cây che khuất cả một khu rừng » như người Pháp thường nói. Trở lại với điểm ban đầu là Hoa Vi : Báo chí quốc tế từ 5 tuần qua thường xuyên nêu ra ba lý do thúc giục Nhà Trắng chĩa mũi dùi vào Hoa Vi. Một là chính quyền Trump dùng công ty có trụ sở tại Thẩm Quyến này để mặc cả với phía bên ông Tập Cận Bình nhằm khai thông đàm phán thương mại đang bị bế tắc. Thứ hai là tính toán về chiến lược và quân sự : Washington lo ngại công ty do ông Nhậm Chánh Phi, một kỹ sư từng phục vụ trong quân đội Trung Quốc sáng lập, thì ít nhiều cũng là tai mắt của Bắc Kinh. Yếu tố thứ ba được nhắc đến nhiều lần đó là Mỹ không chấp nhận để Trung Quốc trở thành một đối thủ cạnh tranh về công nghệ cao. Tuy nhiên, trong thế giới toàn cầu hóa hiện nay, công nghệ của Mỹ và Trung Quốc đã đan kết quá chặt chẽ vào nhau. Trường hợp của Hoa Vi là một điển hình. Trả lời đài RFI tiếng Việt, chuyên gia Julien Nocetti thuộc Viện Quan Hệ Quốc Tế Pháp – IFRI nhấn mạnh đến mối liên hệ « môi hở răng lạnh » giữa các hãng điện tử Mỹ và đối tác Trung Quốc Hoa Vi : Julien Nocetti : Mối liên hệ rất chặt chẽ giữa Hoa Vi với các công ty Mỹ đã bị Donald Trump đánh giá thấp. Hoạt động của Hoa Vi và các hãng Mỹ - kể cả các hãng của châu Âu đã đan kết vào nhau, các công ty này thực ra đang lệ thuộc vào nhau. Nhìn riêng vào lĩnh vực công nghệ bán dẫn, chúng ta thấy ngay là điện thoại thông minh hay máy vi tính chỉ có thể hoạt động nếu như được trang bị "chíp điện tử" mà để chế tạo được ra những "con bọ" điện tử này thì bắt buộc phải có đất hiếm. Cho tới nay Trung Quốc chiếm thế gần như độc quyền về xuất khẩu đất hiếm. Nhưng ngay cả đất hiếm của Trung Quốc cũng cần phải chuyển sang Hoa Kỳ để "sàng lọc" rồi mới có thể dùng để chế tạo linh kiện bán dẫn ... Chúng thấy rõ là kinh tế của thế giới đã được toàn cầu hóa. Các quốc gia tham gia vào dây chuyền cung cấp của toàn cầu. Trong cuộc đọ sức Mỹ - Trung lần này, cả Washington lẫn Bắc Kinh cùng muốn thay đổi mô hình của một nền kinh tế toàn cầu hóa đó. Rủi ro gián đoạn dây chuyền cung cấp Với việc cấm cửa Hoa Vi này, Hoa Kỳ làm gián đoạn dây chuyền cung cấp của thế giới trong lĩnh vực công nghệ cao. Julien Nocetti viện IRFI nhìn nhận đây là một rủi ro có thực : Julien Nocetti : Đây là rủi ro khá lớn. Dây chuyền cung cấp của thế giới có thể bị xáo trộn qua việc Mỹ chĩa mũi dùi vào Hoa Vi. Một số đối tác của Hoa Vi, chẳng hạn như nhà sản xuất linh kiện bán dẫn ARM của Anh đã phải xét lại chiến lược phát triển. Cần biết rằng chỉ một mình Hoa Vi hiện đang mua vào từ 9 đến 10 % linh kiện bán dẫn của thế giới. Hoa Vi là một khách hàng vô cùng lớn đối với các nhà sản xuất trong ngành mà không hãng nào muốn hay dám bỏ qua. Tập đoàn viễn thông Trung Quốc này mà bị cấm giao lưu với các đối tác châu Âu và Mỹ thì chính bản thân các nhà cung cấp của Mỹ, của châu Âu điêu đứng. Sắc lệnh của tổng thống Trump cấm cửa Hoa Vi tác động trực tiếp đến nhiều công ty lớn của Hoa Kỳ như Qualcomm hay Intel. Mỹ - Trung Quốc : ai cần ai ? Theo điều tra của hãng tin Mỹ Bloomberg được công bố hôm 22/06/2019 năm 2018 Trung Quốc mua vào khoảng 300 tỷ đô la linh kiện bán dẫn của Mỹ (thâm hụt mậu dịch của Mỹ với Trung Quốc năm 2018 là 323 tỷ đô la theo thống kê của Bắc Kinh). Ba nhà cung cấp quan trọng nhất của Trung Quốc là Intel NVIDIA và AMD. Chỉ riêng một mình Intel đang kiểm soát 36 % thị phần toàn cầu. Một mình Hoa Vi mua vào trên dưới 10 % linh kiện bán dẫn của thế giới như chuyên gia Nocetti vừa giải thích và linh kiện bán dẫn luôn được ví là bộ não của từ máy vi tính đến điện thoại cầm tay hay máy tính bảng. Nhìn đến lĩnh vực điện thoại di động, vẫn điều tra của hãng tin Bloomberg cho thấy, bản thân Hoa Vi không lệ thuộc nhiều vào « bọ của Mỹ », bởi gần ba phần tư điện thoại thông minh do tập đoàn này chế tạo sử dụng chip riêng của mình. Một số đối thủ của Hoa Vi trên thị trường nội địa Trung Quốc không được độc lập như vậy với chip của Hoa Kỳ. Chẳng hạn như là điện thoại Xiaomi chỉ hấp dẫn nhờ có bọ do tập đoàn Qualcomm chế tạo. Xiết chặt gọng kềm công nghệ Nhưng Hoa Vi không chỉ đơn thuần là một nhà sản xuất điện thoại cầm tay. Đây trước hết là một tập đoàn cung cấp trang thiết bị dịch vụ về mạng và viễn thông, sản xuất thiết bị truyền thông. Tập đoàn này được sáng lập năm 1987, hiện có khoảng gần 190.000 nhân viên trên thế giới. Gần một nửa trong số đó công tác tại 21 trung tâm nghiên cứu và phát triển trên toàn cầu. Hoa Vi cộng tác với khoảng 1.500 công ty quốc tế. Phần nổi của « tảng băng » trong số các hoạt động của Hoa Vi được công chúng biết đến nhiều hơn cả là những chiếc điện thoại cầm tay. Năm ngoái trên thị trường điện thoại thông minh, Hoa Vi soán ngôi Apple, đứng hàng thứ nhì thế giới chỉ thua có Samsung của Hàn Quốc. Theo nhà phân tích Julien Nocetti viện IFRI của Pháp chắc chắn là khi tuyên chiến với Hoa Vi, tổng thống Trump không chỉ nhằm bảo vệ một mình hãng điện thoại có logo hình quả táo : Julien Nocetti : Đúng là chiến tranh về công nghệ đã mở ra. Cần nhắc lại, ban đầu mục tiêu của Donald Trump khi ông mở cuộc chiến thương mại là để bảo vệ việc làm cho dân Mỹ. Nhưng với thời gian, và nhất là trong những tháng gần đây, chiến tranh thương mại đã chuyển hướng thành một cuộc chiến công nghệ. Công nghệ đã trở thành một vấn đề chiến lược. Ông Trump muốn tách công nghệ ra thành hai khối. Một bên là những quốc gia sử dụng kỹ thuật, sử dụng các phương tiện và các dịch vụ viễn thông của Mỹ, bên kia là những quốc gia dùng ứng dụng và trang thiết bị công nghệ của Trung Quốc. Hai khối này cạnh tranh với nhau và thậm chí là đối đầu với nhau. Đây là một nước cờ đầy mạo hiểm vì nhiều lý do. Một là về mặt địa chính trị, thế giới lại bị phân chia ra thành hai khối, nhưng lần này sẽ do Mỹ và Trung Quốc dẫn đầu. Mỗi bên sẽ mở rộng ảnh hưởng, lôi kéo các đồng minh về phía mình. Châu Âu, đặc biệt là Đông Nam Á, châu Phi, các nước ở châu Mỹ Latinh, sẽ bị giằng co giữa hai ông khổng lồ này. Đến một lúc nào đó họ phải lựa chọn đứng về một phe. Rủi ro thứ hai là thuần túy về mặt kỹ thuật, Mỹ hiện không có một tập đoàn này làm chủ toàn bộ quy trình công nghệ như là Hoa Vi. Châu Âu thì có Nokia và Ericsson gần bắt kịp Hoa Vi, nhưng cũng bị chậm hơn tập đoàn viễn thông Trung Quốc này mất từ một năm rưỡi đến hai năm. Còn quá sớm để thẩm định chính xác về những thiệt hại từ các đòn trừng phạt về công nghệ mà cả phía Mỹ và Trung Quốc đang hứng chịu nhưng rõ ràng là nhắm vào Hoa Vi, Washington đã xoáy vào một biểu tượng lớn của phép lạ kinh tế Trung Quốc. Đây là tập đoàn thành công nhất trong số tất cả các hãng của Trung Quốc trên con đường chinh phục tế giới, là niềm tự hào của một quốc gia không chỉ là « công xưởng » của thế giới mà đang trở thành một trong những ngọn hải đăng của công nghệ cao ngang tầm với Mỹ. Hơn một tháng sau, khi quyết định phạt Hoa Vi, chính quyền Trump vừa thông báo đưa thêm vào danh sách đen 5 công ty khác của Trung Quốc, tất cả đều trong lĩnh vực công nghệ cao. Ba cơ sở đặt tại Thành Đô, một ở Thiên Tân và thực thể thứ 5 là một viện nghiên cứu công nghệ (Viện Công Nghệ máy tính Vô Tích Giang Nam - Wuxi Jiangnan Institute of Computing Technology). Theo bộ Thương Mại Hoa Kỳ, viện nghiên cứu này là một chi nhánh trực thuộc Quân Đội Giải Phóng Nhân Dân Trung Quốc. Báo tài chính Wall Street Journal số ra ngày 23/06/2019 trích dẫn nhiều nguồn tin thông thạo cho biết, Mỹ sẽ thắt chặt thêm nữa gọng kềm nhắm vào high tech của Trung Quốc. Tổng thống Trump chuẩn bị ban hành thêm một sắc lệnh cấm tất cả các trang thiết bị sản xuất tại Trung Quốc dùng để phục vụ hệ thống viễn thông 5G tại Hoa Kỳ. Chuyên gia Dereck Scissors thuộc viện American Enterprise Institute được hãng tin Bloomberg trích dẫn đánh giá, cuộc đọ sức Mỹ - Trung không chỉ thu hẹp ở trường hợp của Hoa Vi mà tất cả các động thái gầy đây nhất từ phía chính quyền Trump cho thấy, Hoa Kỳ không có dấu hiệu muốn nhượng bộ Bắc Kinh cho dù là hai ông Tập Cận Bình và Donald Trump sắp sửa bắt tay nhau tại thượng đỉnh G20 Osaka và đôi bên sẽ ngồi vào bàn đàm phán để « giải tỏa xung khắc về thương mại ».

Ngày 08/05/2018, tổng thống Donald Trump tuyên bố Hoa Kỳ rút ra khỏi Hiệp định hạt nhân Iran và tái lập toàn bộ các trừng phạt của Mỹ đối với chính quyền Teheran. Trên mạng xã hội Twitter ngày 07/08/2018, nguyên thủ Mỹ đe dọa : Tất cả những ai làm ăn với Iran sẽ không được phép làm ăn với Hoa Kỳ. Bầu không khí lo ngại bao trùm các doanh nghiệp đang làm ăn tại Iran. Trong những ngày tiếp theo, các tập đoàn xe hơi như Daimler, Wolkswagen (Đức), PSA (Pháp), các công ty dầu khí Total (Pháp), ENI (Ý)… lần lượt tuyên bố ngừng hoạt động hoặc rút khỏi Iran. Tại sao các công ty nói trên, tuy không phải là các doanh nghiệp Mỹ và không có quan hệ kinh tế trực tiếp với các doanh nghiệp Mỹ trên lãnh thổ Iran, lại phải lùi bước trước sự đe dọa của chính quyền Trump ? Đó là vì luật pháp của Mỹ áp dụng nguyên tắc « ngoài lãnh thổ » để buộc các nước khác phải tuân thủ luật pháp của nước Mỹ, phục vụ các lợi ích của nước Mỹ. Chuyên gia Ali Laidi, thuộc Viện Quan Hệ Quốc Tế và Chiến Lược (IRIS), tác giả cuốn : « Lịch sử chiến tranh kinh tế thế giới » (nxb Perin 2016), cho biết, thực ra ban đầu, chính quyền Mỹ chỉ muốn ngăn chặn tệ nạn các công ty Hoa Kỳ - thông qua các hành vi hối lộ - gây khó khăn cho việc thực hiện chính sách ngoại giao. Điểm khởi đầu là vụ bê bối Bananagate. Năm 1975, Ủy Ban Giao Dịch và Chứng Khoán Hoa Kỳ (SEC) phát hiện ra vụ Công ty United Brands – chuyên xuất khẩu chuối và nông sản – đã hối lộ tổng thống Honduras Oswaldo López Arellano, để tránh chịu mức thuế cao đối với chuối xuất khẩu. Do vậy, năm 1977, Quốc Hội Mỹ đã thông qua đạo luật chống hối lộ các quan chức Nhà nước nước ngoài - Foreign Corrupt Practices Act (FCPA). Thế nhưng, việc áp dụng đạo luật này có nguy cơ tạo ra tình trạng cạnh trạnh không bình đẳng. Chuyên gia Ali Laidi cho biết : « Thậm chí trước khi Đạo luật chống hối lộ quan chức Nhà nước nước ngoài được thông qua, ngay từ năm1976, Hoa Kỳ đã hiểu ra rằng việc áp dụng FCPA có vấn đề. Các doanh nghiệp Mỹ đã báo động với chính quyền Washington về nguy cơ cạnh tranh không bình đẳng. Bởi vì đạo luật FCPA chỉ áp dụng cho các công ty Mỹ trong lúc các đối thủ cạnh tranh nước ngoài vẫn có thể tiếp tục hối lộ các quan chức Nhà nước nước ngoài và qua đó giành được thị trường. Do vậy, Hoa Kỳ tìm mọi cách xuất khẩu FCPA, sao cho tất cả các nước trên thế giới chấp nhận đạo luật này. Để làm việc này, trước tiên, Mỹ tìm cách thông qua Liên Hiệp Quốc, nhưng không thành. Không chỉ có các nước nghèo, đang phát triển chống lại mà các nước phương Tây, ngay từ năm 1977, đã nhận thấy thông qua đạo luật FCPA, Mỹ sẽ can thiệp vào hoạt động kinh tế của các nước. Chính quyền Mỹ cũng tìm cách thông qua Phòng Thương Mại Quốc Tế, để đề ra quy tắc ứng xử tốt hay quy tắc đạo đức trong kinh doanh… nhưng các doanh nghiệp Mỹ cho rằng chưa đủ. Trong suốt hai thập niên, Hoa Kỳ không ngừng tiến hành vận động, gây sức ép và đến năm 1997, họ đã thành công : Tổ Chức Hợp Tác và Phát Triển Kinh Tế - OECD thông qua Công ước chống hối lộ. Nếu so sánh, chúng ta nhận thấy Công ước chống lộ của OECD là một bản sao của FCPA ». Chiểu theo nguyên tắc « ngoài lãnh thổ », mọi doanh nghiệp trên thế giới, bất luận là của Mỹ hay ngoại quốc, nếu có các hành vi hối lộ các quan chức Nhà nước ngoại quốc, thì đều có thể bị truy tố. Và đương nhiên, các hành vi nói trên đều có dính dáng đến « yếu tố Hoa Kỳ », ví dụ như sử dụng đồng đô la Mỹ, thông qua ngân hàng Mỹ, thậm chí trao đổi thư điện tử có nội dung hối lộ qua một máy chủ đặt tại Hoa Kỳ… Điểm đáng chú ý là việc tiến hành truy tố là do bộ Tư Pháp Mỹ chứ không phải các định chế tư pháp Hoa Kỳ. Từ 20 năm qua, tất cả các vụ hối lộ, tham nhũng quan chức Nhà nước nước ngoài không phải là đối tượng đem ra xét xử tại một tòa án Hoa Kỳ. Theo chuyên gia Ali Laidi, ban đầu, Hoa Kỳ cũng không ý thức được tiềm năng của các quy định này có thể sử dụng như là một vũ khí thương mại. Thế nhưng, sau loạt khủng bố tại Mỹ năm 2001, chính quyền Washington mới « ngộ » ra rằng đấu tranh chống tham nhũng, hối lộ là chống tội phạm, đặc biệt là khủng bố. Do các đối tác phản ứng chậm chạp trong bối cảnh cấp bách chống khủng bố - cụ thể là ngăn chặn các nguồn tài chính của các tổ chức tội phạm và khủng bố, Hoa Kỳ bắt đầu ra tay, nhắm vào một số doanh nghiệp nước ngoài để chứng tỏ là họ không coi nhẹ vấn đề này. Société générale gần 2 tỉ đô la, BNP Paribas, gần 9 tỉ… Đó là những khoản tiền mà các doanh nghiệp Pháp bị chính quyền Mỹ phạt. Tại sao Mỹ lại có quyền phạt những khoản tiền khổng lồ như vậy ? Phải chăng là cường quốc số một thế giới, có thị trường rộng lớn và hệ thống ngân hàng tài chính hùng mạnh, đồng đô la chi phối thương mại, tài chính thế giới, Hoa Kỳ có thể bắt chẹt các nước khác ? Thế nhưng, theo giới chuyên gia, Mỹ cũng như mọi quốc gia trên thế giới, có toàn quyền thông qua luật về « ngoài lãnh thổ » để xét xử các vụ ở nước ngoài. Khái niệm cũng như thẩm quyền « ngoài lãnh thổ » có cội nguồn từ một án lệ - còn gọi là « phán quyết Hoa Sen » của Tòa Án Thường Trực Công Lý Quốc Tế (của Hội Quốc Liên) tiền thân của Tòa Án Công Lý Quốc Tế (của Liên Hiệp Quốc). Ngày 02/08/1926, một tàu của Pháp – tàu Hoa Sen (Lotus) – trên đường tới Constantinople (Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ), đã va chạm vào tàu chở than Boz-Kourt của Thổ Nhĩ Kỳ, ở vùng biển quốc tế Địa Trung Hải. Tàu chở than bị vỡ và chìm, 8 thủ thủy thiệt mạng. Tàu Pháp cứu được 10 thủy thủ và tiếp tục hành trình tới Constantinople. Sau đó, thuyền trưởng tàu Pháp bị bắt. Tòa án Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố có thẩm quyết xét xử và kết án viên thuyền trưởng Pháp vì các nạn nhân là người Thổ Nhĩ Kỳ. Phía Pháp phản đối với lý do viên thuyền trưởng là người Pháp và tàu mang cờ Pháp. Thổ Nhĩ Kỳ không có thẩm quyền khách quan hình sự để xử những hành động xẩy ra ở hải phận quốc tế vì thẩm quyền này dựa trên yếu tố lãnh thổ. Vụ việc được đưa ra trước Tòa Án Thường Trực Hình Sự Quốc Tế. Các thẩm phán của tòa cho rằng mọi quốc gia đều có quyền thông qua các đạo luật cho phép xét xử các vụ việc ở bên ngoài lãnh thổ, với điều kiện những đạo luật này không trái ngược với các đạo luật của những nuớc khác. Sau khi « trang bị » thẩm quyền xét xử các vụ việc bên ngoài lãnh thổ quốc gia, Hoa Kỳ có hai « vũ khí » quan trọng để tấn công các doanh nghiệp ngoại quốc. Đó là đạo luật Helms-Burton, 1996, tăng cường cấm vận đối với Cuba và đạo luật Amato-Kennedy, cũng trong năm 1996, cấm vận kinh tế các Nhà nước « bất hảo » ủng hộ khủng bố quốc tế và trừng phạt các đầu tư trong lĩnh vực năng lượng tại Iran và Libya. Câu hỏi đặt ra là các nước khác, đặc biệt là châu Âu, có thái độ ra sao ? Theo chuyên gia Ali Laidi, đó là những phản ứng yếu ớt. Thậm chí châu Âu đã mắc sai lầm nghiêm trọng, khi « không đi tới cùng » để kiện Hoa Kỳ hồi giữa những năm 1990. « Các nước trên thế giới lên án, các tổ chức khu vực lên án, nhưng tất cả chỉ dừng lại ở mức hơi bực tức, chứ không có lập trường mạnh mẽ. Thực ra, châu Âu cũng đã có một lần thể hiện lập trường cứng rắn nhưng lại không đi tới cùng, đó là đệ đơn kiện lên Tổ Chức Thương Mại Thế Giới WTO (1996) chống lại các hậu quả của đạo luật Helms-Burton. Vào lúc đó Mỹ rất lo ngại vì WTO vừa mới được thành lập (1995), thay thế cho Hiệp Ước Chung về Thuế Quan và Mậu Dịch (General Agreement on Tariffs and Trade – GATT). Chính Hoa Kỳ đã hỗ trợ, thúc đẩy việc thành lập WTO, do vậy không thể là quốc gia đầu tiên bị kết án tại tổ chức này. Thế rồi, Liên Hiệp Châu Âu đạt được một thỏa hiệp với Mỹ và như vậy, đã bỏ lỡ cơ hội giải quyết dứt điểm vấn đề ngoài lãnh thổ. Nội dung thỏa hiệp rất nhẹ nhàng và hời hợt, theo đó, tổng thống Bill Clinton cam kết không áp dụng đạo luật Helms-Burton, cam kết gặp các dân biểu để khuyến khích họ không áp dụng đạo luật này đối với châu Âu. Có nghĩa là châu Âu đã không phản bác đạo luật của Mỹ và chấp nhận rút đơn kiện Mỹ ». Theo điều tra của chuyên gia Ali Laidi, các doanh nghiệp châu Âu, cụ thể là Pháp « ngoan ngoãn » nộp phạt bởi vì nếu bị cấm vào thị trường Mỹ, cấm giao dịch với các ngân hàng Mỹ, cấm dùng đô la Mỹ…, thì các doanh nghiệp này khó có thể tồn tại. Bên cạnh đó, còn có một yếu tố khác: chính quyền Mỹ thẳng tay bắt giam các lãnh đạo những công ty bị cáo buộc vi phạm luật lệ Hoa Kỳ. « Có một yếu tố tác động khác xuất hiện trong vài năm gần đây, đặc biệt là sau vụ Alstom. Trong hai năm rưỡi tiến hành điều tra và nghiên cứu, những lãnh đạo cao cấp của các tập đoàn mà tôi đã gặp đều thể hiện sự sợ hãi. Tôi nhấn mạnh, đó là mối sợ hãi về thể xác, sợ hãi khi phải đối mặt với chính quyền Mỹ, như trường hơp của Frédéric Pierucci, một lãnh đạo thuộc tập đoàn Alstom. Ông đã bị bắt hai lần, mỗi lần 12 tháng giam giữ trong nhà tù Mỹ trong các điều kiện rất khắc nghiệt. Ông đã kể lại mọi việc trong cuốn « Cái bẫy Hoa Kỳ ». Do vậy, họ lựa chọn giải pháp nhượng bộ, chấp nhận cung cấp thông tin cho chính quyền Mỹ cho dù hành động này vi phạm luật pháp của Pháp. Nói tóm lại, họ chấp nhận vi phạm luật của Pháp hơn là không tuân thủ luật pháp Hoa Kỳ ». Trong « Khế ước xã hội » năm 1762, triết gia Pháp Jean Jacques Rousseau đã viết : « Kẻ mạnh nhất không bao giờ đủ mạnh để luôn luôn làm người chủ, nếu y không biết chuyển sức mạnh thành quyền và chuyển sự vâng lời thành bổn phận ».